راه‌اندازی مزرعه پرورش کروکودیل در نزدیکی مشهد، ورود ۸۰ سر کروکودیل برای پرورش از مالزی به این مزرعه، انتشار خبر بررسی ابعاد زیست محیطی و فیلمی که باعث دردسر و تناقض گویی مسئولان شد همه و همه گوشه‌ای از اتفاقاتی است که این روزها با شنیدن نام این جانور در ذهن‌مان تداعی می‌شود، اما این همه ماجرا نیست.
یکشنبه ۱۱ مهر سال جاری «ورود ۸۰ سر کروکودیل به مشهد» تیتری بود که همه رسانه‌ها برای انتشارش از یکدیگر سبقت گرفتند و برای همه مردم جذاب بود؛ اما این فقط پایان انتظار ۱۰ ساله خانم مالک و همسرش برای راه‌اندازی تنها مزرعه پرورش کروکودیل در خراسان رضوی نبود.
آغاز یک تجارت خونبار در مشهد
فعالان محیط زیست با انتشار یک ویدئو با عنوان «آغاز تجارت خونبار در مشهد» در فضای مجازی سلاخی کروکرودیل را نشان دادند، ویدیوئی که صحنه‌های دلخراش آن دل هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد.
دست به دست شدن این فیلم در بین دوستداران محیط زیست و مردم با واکنش مسئولان محیط زیست و انکار آنها روبرو شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی که روز دوشنبه ۱۲ مهرماه یعنی یک روز پس از رهاسازی کروکودیل‌ها در مزرعه پرورش کروکودیل ملک آباد، هدف از راه‌اندازی این مزرعه را به صراحت «استفاده از پوست ارزشمند این گونه» عنوان کرده بود، پس از انتشار ویدیوی مذکور توسط حامیان محیط زیست، حرف‌های جدیدی مطرح کرد؛ فشار افکار عمومی کار را به جایی رساند که پایگاه اطلاع رسانی اداره کل حفاظت محیط زیست در تاریخ ۱۸ و ۱۹ مهرماه با انتشار دو مطلب از قول آقای مدیرکل تاکید کرد که این اداره هیچ مجوزی برای کشتار کروکودیل‌ها صادر نمی‌کند و هرگونه اقدامی اعم از فروش داخلی یا خارجی، واگذاری، انتقال و کشتار کروکودیل‌های این مزرعه و یا فروش تخم آنها باید با هماهنگی و مجوز اداره کل صورت گیرد که در غیر این‌صورت، بهره‌بردار، تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.
تورج همتی در ادامه این مطلب با چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای نسبت به ۶ روز قبل از آن، محور اصلی فعالیت این مزرعه را مباحث آموزشی، گردشگری و تحقیقاتی بیان کرد و گفت: متاسفانه این دلخوری‌ها در پی یک سوء تفاهم رسانه‌ای به وجود آمد و برخی از علاقه‌مندان محیط زیست، توضیحات اینجانب در خصوص ارزش پوست کردوکودیل را این گونه برداشت کردند که اداره کل به دلیل ارزش پوست کروکودیل با کشتار و صادرات پوست و گوشت کروکودیل‌ها دراین مزرعه موافقت کرده ، این در حالی است که پروانه صادر شد پروانه بهره‌برداری است نه مجوز کشتار و صادرات!
تورج همتی با چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای نسبت به ۶ روز قبل از آن، محور اصلی فعالیت این مزرعه را مباحث آموزشی، گردشگری و تحقیقاتی بیان کرد و گفت: متاسفانه این دلخوری‌ها در پی یک سوء تفاهم رسانه‌ای به وجود آمد!
همتی در این مصاحبه زنده تلویزیونی با تکرار اظهارات اخیر خود بار دیگر بهره‌برداری از پوست کروکودیل را در این مزرعه تکذیب کرده و با استناد به دستورالعملی ملی و بین المللی در این خصوص، به مردم اطمینان داد هرگز مجوزی برای کشتار و فروش پوست و گوشت کروکودیل صادر نکرده و نخواهد کرد.
تحقیقات بیشتر نشان داد دستورالعملی که مدیرکل محیط زیست به آن استناد می‌کند( و در سایت سازمان محیط زیست موجود است) نکته جالب توجهی دارد؛ در یکی از بندهای این دستورالعمل که به «دستورالعمل تکثیر و پرورش کروکودیل در اسارت» مشهور است روش کشتار کرکودیل‌ها به صراحت عنوان شده، روشی که با ویدیوی حامیان محیط زیست مطابقت دارد.
مزرعه پرورش کروکودیل از اداره کل گردشگری مجوز ندارد
موضوع را از یکی از فعالان محیط زیست و عضو هیئت مدیره شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی پیگیری کردیم.
علی کشمیری اظهار کرد: پس از انتقادهای فراوانی که به پرورش کروکودیل در مشهد با هدف بهره‌کشی اقتصادی و سلاخی بی‌رحمانه این حیوانات شد، حالا ادعا می‌شود مجوز پرورش کروکودیل با هدف جذب گردشگر صادر شده است در حالی‌که جانمایی این مزرعه این موضوع را کاملا نقض می‌کند.
این فعال محیط زیست ادامه داد: مزرعه پرورش کروکودیل در ۳۵ کیلومتری مشهد قرار دارد جایی که هیچ امکاناتی نیست در حالی‌که باغ وحش مشهد در شهر و در نزدیکی ایستگاه اتوبوس و مترو قرار دارد، گردشگر به راحتی می‌تواند به آنجا برود و هم کروکودیل ببینید و هم صدها حیوان دیگر را تماشا کند و از امکانات آنجا استفاده کند؛ هیچ گردشگری به ۳۵ کیلومتری مشهد نمی‌رود.
وی خاطرنشان کرد: این ادعا را در حالی مطرح می‌کنند که گفته شده سرمایه‌گذار ۸ میلیارد تومان برای این مزرعه کروکودیل هزینه کرده این مبلغ در آن نقطه هیچ توجیهی ندارد و هیچ مجوزی از اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی نگرفته‌اند!محیط زیست گفته که ما مجوز بهره‌برداری داده‌ایم نه پروانه کشتار، مسلما یک مرغداری هم کشتار را در جای دیگری انجام می‌دهد نه در محل پرورش مرغ‌ها؛ دستورالعملی که محیط زیست به آن استناد می‌کند و می‌گوید ما آن را سختگیرانه و مو به مو اجرا کرده‌ایم دستورالعملی است به نام تکثیر و پرورش کروکودیل در اسارت؛ یک دستورالعمل ۱۲ ماده‌ای که در ماده شماره ۴ بند ۱۷ آن نوشته شده کشتار کروکودیل‌ها ضمن رعایت اصول و موازین بهداشتی و تهویه محل باید بدون استفاده از اسلحه و با استفاده از چاقو و قطع نخاع انجام گیرد و این دقیقا همین موضوعی است که ما به آن اعتراض می‌کنیم.
این فعال حقوق حیوانات با بیان اینکه ادعا شده که باغ وحش‌ها مشتری این کروکودیل‌ها هستند به چند دلیل این موضوع کاملا مردود است، اول اینکه هم اکنون ۳۰۰ سر کروکودیل در سه مزرعه نوپک قشم، ملایر در استان همدان و ملک آباد مشهد داریم. مگر گنجایش و ظرفیت باغ وحش‌های ایران چند سر کروکودیل است؟ از طرفی تعداد باغ وحش‌هایی که شرایط نگهداری استاندارد از کروکودیل‌ها را دارند کمتر از پنج باغ وحش در کل ایران است، اینها قرار است به کدام باغ وحش داده شوند؟ در عین حال باغ وحش برای خرید حیوانات می‌توانند مستقل عمل کنند یعنی همانطور که گورخر، زرافه و سایر حیوانات را می‌خرند اگر کروکودیل هم نیاز داشته باشند می‌توانند بخرند، این توجیه پذیرفته نیست.
وی خاطرنشان کرد: محیط زیست گفته که هرگونه فروش داخلی یا خارجی کروکودیل‌ها باید با مجوز این اداره صورت گیرد و حیوانات مجهز به میکروچیپ شدند و اگر خلاف آن عمل شود تحت پیگرد قرار خواهند گرفت؛ برای روشن شدن موضوع ابتدا محیط زیست به این سوالات پاسخ دهد که برای توله ببر سرگردانی که در خیابان‌های مشهد پیدا شد چه کردند؟ در همین مشهد بچه خرس در خیابان پیدا شد، در این شهر توله شیر در وسط خیابان پیدا شد؛ در اتوبان تهران به قزوین یک شیر وسط جاده پیدا شد و میکروچیپ هم اتفاقا داشت اما محیط زیست در قبال اینها چه اقدامی کرد؟ وقتی گورخرها در باغ وحشی در شهرستان ملارد به آن وضع کشته شدند، چه اقدامی برای آنها صورت گرفت؟ وقتی در باغ وحش چاه نیمه زابل، خرس سیاه بلوچی که گونه‌ای در حال انقراض است، مرد و تاکسیدرمی شد، محیط زیست چه کرد؟
کشمیری تصریح کرد: به این سوالات هیچ‌وقت پاسخ داده نشده و عملا وقتی حیوانی برای مرکزی خریداری می‌شود و غیر بومی هم هست به این معنی است که جزو دارایی‌های و مایملک آن مجموعه است و هرکاری دلشان بخواهد می‌کنند و از دست محیط زیست هم هیچ کاری برنمی‌آید، همانطور که تا الان برنیامده است.
این فعال و پژوهشگر محیط زیست گفت: پرورش حیوانات با قصد استفاده از پوستشان برای تولید کفش، کیف، کمربند و یا پالتو در خیلی از نقاط دنیا و توسط برندهای معروف در حال برچیده شدن است، اصرار بر انجام این روش اشتباه باعث ایجاد بدعت توسط ما می‌شود؛ شاید عده‌ای از افراد پولدار برای فخرفروشی یا نشان دادن ثروت خود هوس کنند پالتوی پوست ببر یا پلنگ بر تن کنند، باید به نیاز آنها هم پاسخ بدهیم؟یکی دیگر از ادعاهایی که برای توجیه پرورش کروکودیل عنوان شده این است که خون کروکودیل ضد سرطان است؛ اینجا هم یک فریب کاری به چشم می‌خورد. فاکتورهای خونی کروکودیل ضد سرطان است یعنی ژن‌های بیان کننده این فاکتورها تحت مطالعه قرار می‌گیرند و به صورت آزمایشگاهی از این فاکتورها در صنایع دارویی استفاده و از آنها دارو ساخته می‌شود؛ به هیچ وجه خون کروکودیل به صورت مستقیم استفاده نمی‌شود. اگر در این امر به کروکودیل احتیاج شود به صورت محدود و توسط مراکز علمی نگهداری می‌شود و هیچ احتیاجی نیست صدها کروکودیل به صورت صنعتی در مزرعه‌ها نگهداری و سلاخی شوند و این بهانه ای برای سوء استفاده اقتصادی باشد. کروکودیل‌های این مزرعه از نوع کروکودیل آب شور هستند که پوست و گوشت ارزشمندی دارند و از مبداء مالزی وارد کشور شدند تا در مرکز پرورش کروکودیل مُلک آباد مشهد نگهداری و تکثیر شوند؛ طول این گونه از کروکودیل‌ها تا ۷ متر می‌رسد و پس از حدود سه سال، پوست آنها قابلیت دباغی (چرم) می‌یابد در حالی‌که پوست گونه پوزه کوتاه ایرانی، جذابیت و قابلیت اقتصادی و صادراتی ندارد.
پیدا کردن صفحه اینستاگرام منتسب به مالکان مزرعه پرورش کروکویل ملک‌آباد که حالا مدعی هستند هدفشان از این کسب و کار تکثیر و صادرات به باغ وحش‌های خارج از کشور است، ابعاد تازه‌ای را مشخص می‌کند.
یکی از پست‌های این پیج اینستاگرامی شامل ۱۰ تصویر از محصولات گرانقیمتی است که با پوست کروکودیل ساخته شده‌اند.
یکی دیگر از پست‌های این پیج اینستاگرامی مربوط به مصاحبه مهری رمضانی(مالک این مزرعه پرورش کروکودیل) در سال ۹۴ با یکی از نشریات است؛ وی در این مطلب بحث گردشگری را بعنوان راهی برای کمک به تامین مخارج مزرعه کروکودیل عنوان می‌کند نه هدف آن؛ در ادامه مطلب هم قیمت مصنوعات تهیه شده از چرم کروکودیل آورده شده است.
حتی اگر کشتار کروکودیل‌ها در داخل کشور اتفاق نیفتد و حیوان را بصورت زنده به کشوری دیگر منتقل و در آنجا با آن روش دردناک کشته شود، آیا کارآفرینی و اشتغال به این شکل انسانی است و آیا چنین تولیدی باید حمایت شود؟ تولید، اشتغال، کارآفرینی و ارزآوری به چه قیمت؟ این کار آغاز یک تجارت خونبار در مشهد، شهر منتسب به ضامن آهو، نیست؟
جوابیه اداره کل حفاظت محیط زیست
این موضوع به مذاق مسئولان اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی خوش نیامد و جوابیه‌ای به دفاع از خود برآمدند.
در این جوابیه آمده است: در پی انتشار تصاویری در فضای مجازی و خبرگزاری فارس مبنی بر کشتار و سلاخی کروکودیل در شهرستان مشهد و نشر مطالبی خلاف واقع، ضمن تشکر از دغدغه همه فعالان و دوستداران عرصه محیط زیست و اصحاب رسانه به اطلاع می‌رساند، در مزرعه تکثیر و پرورش کروکودیل در مشهد سازوکار کشتار نه تنها دیده نشده، بلکه همانطور که قبلا هم در اخبار، مصاحبه با خبرگزاری‌ها، رسانه‌ها اعلام نموده‌ایم، مسیر این مزرعه صرفا تکثیر، پرورش، گردشگری پژوهشی و آموزشی خواهد بود. در ادامه باید خاطرنشان کرد که مجوز صادره، نتیجه حدود یک دهه کار کارشناسی ادارات و سازمان‌های مختلف و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و کاملا بر اساس پروتکل‌های ملی و بین‌المللی می‌باشد.
البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که نگرانی دوستداران محیط زیست در خصوص کشتار کروکودیل و احتمال ایجاد زمینه برای قاچاق این گونه تنها در حد اتهام و گمانه زنی است چراکه فعالیت و صدور مجوز برای این مجموعه در قالب قوانین جاری کشور در سازمان شیلات ایران، سازمان حفاظت محیط زیست و نیز سازمان دامپزشکی کشور انجام شده است و به روی تمامی گونه‌ها میکروچیپ نصب شده وسامانه نظارت و پایش بصورت آنلاین دائر گردیده است، بنابراین نظارت ما هم پابرجاست و ضرورتی برای نگرانی وجود ندارد. با توجه به ماهیت پروژه و با استفاده از ظرفیت فضاهای مجازی اطلاع‌رسانی همگانی به اندازه کفایت بویژه در بین دغدغه‌مندان محیط زیست انجام شده بود، با وجود این در این بازه زمانی طولانی هیچ‌گونه پیشنهاد و یا انتقادی از طرف فعالان محیط زیست و علاقه‌مندان به حوزه طبیعت و حیات وحش به این اداره کل واصل نشده است.
لازم به ذکر است در خصوص کاربرد گردشگری این مجموعه، صدور مجوز تا آنجایی ادامه پیدا کرد که در سال ۹۸ مجوز لازم برای پرورش و نه کشتار را صادر کردیم اما با آمدن بیماری کووید ۱۹ به خاطر محدودیتهای اعمال شده برای حضور بازدیدکنندگان و تعطیلی فضای گردشگری و تفریحی راه‌اندازی سایت به تاخیر افتاد.
روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه مطالبه دوستداران و فعالان محیط زیست و علاقه مندان ذیربط مبنی بر اصلاح شیوه نامه‌های مورد عمل بنحو مقتضی قابل بررسی است، افزود: بازخورد مثبت فضاسازی انجام شده که بعضا ناعادلانه و غیرمنصفانه تلقی می‌شود، نشان داد فعالان حوزه محیط زیست بیدار، فعال و در حفاظت از حقوق حیوانات تلاش قابل تقدیری دارند که این خود جای قدردانی دارد.
این اداره کل دست همه حامیان، حافظان و دوستداران حیات وحش را که در ادامه مسیر سخت و دشوار حفاظت از عرصه‌های طبیعت و مدیریت حیات وحش و کیان ارزشمند کشور تلاش می‌کنند و در کنار ما هستند، به گرمی فشرده و همواره از انتقادات و پیشنهادات استقبال می‌نماید.
لازم به ذکر است با توجه به اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی همواره پاسخگوی انتقادات و پذیرای پیشنهادات هم استانی‌های محترم و سایر دوستداران محیط زیست در زمینه‌های مختلف بوده است انتظار می‌رود که زین پس در صورت دریافت اطلاعات و یا تصاویری که نیازمند ارائه توضیحاتی از جانب این ارگان است پیش از انتشار آنها با روابط عمومی این اداره کل تماس حاصل گردد تا نسبت به رفع ابهامات توسط کارشناسان ذیربط اقدامات لازم صورت پذیرد.»
تناقض‌های جدید در ماجرای کروکودیل‌های مشهد
اما در خصوص این جوابیه نکاتی وجود دارد که ذیلا به اهم آنها اشاره می‌شود:
در بند اول این جوابیه ادعا شده خبرگزاری فارس اقدام به انتشار مطالبی مبنی بر کشتار و سلاخی کروکودیل در شهرستان مشهد و نشر مطالب خلاف واقع کرده است؛ این در حالی است که در گزارش به هیچ وجه اشاره ای به کشتار کروکودیل در مشهد نشده بلکه صرفا به این علت که این مطلب یک گزارش تحقیقی و مستند بوده، پس از اشاره به واکنش دوستداران محیط زیست، ویدیویی که توسط این افراد در فضای مجازی منتشر شده جهت مستندسازی گزارش در داخل متن آورده شده است. این ویدیو صرفا نحوه کشتار کروکودیل‌ها را بر اساس دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست که در سایت این سازمان موجود است نمایش می‌دهد و هیچ‌کس ادعا نکرده این اتفاق در مشهد رقم خورده است. ناگفته نماند این نحوه سلاخی چه در مشهد و چه در هرکجا باشد مضموم و مورد انتقاد است.
در ادامه این بیانیه ادعا شده «در مزرعه تکثیر و پرورش کروکودیل در مشهد سازوکار کشتار نه تنها دیده نشده، بلکه همانطور که قبلا هم در اخبار، مصاحبه با خبرگزاری‌ها، رسانه‌ها اعلام نموده‌ایم، مسیر این مزرعه صرفا تکثیر، پرورش، گردشگری پژوهشی و آموزشی خواهد بود.» این در حالی است که مورخ ۱۲ مهرماه سال جاری(یک روز پس از ورود کروکودیل‌ها به مشهد) در پایگاه اطلاع رسانی اداره کل محیط زیست خراسان رضوی خبری به نقل از تورج همتی مدیرکل این اداره، منتشر شده که صراحتا از این مزرعه به عنوان مزرعه شکار و با هدف بهره‌برداری از پوست این حیوانات یاد شده است.
البته آقای مدیرکل پس از بروز و ظهور واکنش‌های حامیان محیط زیست با چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای نسبت به چند روز قبل از آن، محور اصلی فعالیت این مزرعه را مباحث آموزشی، گردشگری و تحقیقاتی بیان کرده و گفته است:«متاسفانه این دلخوری‌ها در پی یک سوء تفاهم رسانه‌ای به وجود آمد و برخی از علاقه‌مندان محیط زیست، توضیحات اینجانب در خصوص ارزش پوست کردوکودیل را این گونه برداشت کردند که اداره کل به دلیل ارزش پوست کروکودیل با کشتار و صادرات پوست و گوشت کروکودیل‌ها دراین مزرعه موافقت کرده، این در حالی است که پروانه صادر شد پروانه بهره‌برداری است نه مجوز کشتار و صادرات!»
در بند دیگری از این جوابیه آمده است: مجوز صادره، نتیجه حدود یک دهه کار کارشناسی ادارات و سازمان‌های مختلف و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و کاملا بر اساس پروتکل‌های ملی و بین‌المللی می‌باشد؛ نگرانی طرفداران حفاظت محیط زیست درباره کار کارشناسی از آنجاست که نمونه‌های برجسته‌ای از غیرکارشناسی بودن اقدامات این مجموعه در خاطره آنها باقی‌مانده، آنها هنوز فراموش نکرده‌اند که آن اداره کل، سه گورخر ایرانی را ۷ سال قبل برای زاد و ولد به بردسکن برد و پس از سه سال توسط کامران نجف‌زاده در بخش خبری «صرفا جهت اطلاع» فاش شد که علت زادوولد نکردن این حیوانات، ماده بودن هر سه گورخر بوده است!
در بخش دیگری از این جوابیه عنوان شده که « نگرانی دوستداران محیط زیست در خصوص کشتار کروکودیل و احتمال ایجاد زمینه برای قاچاق این گونه تنها در حد اتهام و گمانه زنی است و به روی تمامی گونه‌ها میکروچیپ نصب شده وسامانه نظارت و پایش بصورت آنلاین دائر گردیده است، بنابراین نظارت ما هم پابرجاست و ضرورتی برای نگرانی وجود ندارد.» اگرچه منکر تلاش‌ها و زحمات آن اداره کل در حفاظت از محیط زیست نبوده و نیستیم اما لازم است یادآوری کنیم که این بدگمانی‌ها در نتیجه وجود برخی مصادیق از عملکرد ضعیف محیط زیست در خصوص مراکز نگهداری حیوانات طی سال‌های اخیر است؛ نمونه بارز آن بهمن ۹۸ بود که چند قلاده توله شیر از مبداء باغ وحش مشهد به مقصد عراق حمل می‌شوند اما یک ماه بعد از زمانی که قرار بود از مرز خارج شوند یکی از این توله شیرها که اتفاقا میکروچیپ هم داشت، در وسط اتوبان تهران-قزوین پیدا شد. نمونه دیگری که باعث این گمانه‌زنی‌ها و نگرانی‌ها می‌شود ذبح و طبخ گوشت قوچ‌های باغ وحش مشهد در سال ۹۷ است.
در خصوص رد ادعای گردشگری این مجموعه هم ذکر این نکته کفایت می‌کند که معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی روز گذشته در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها هرگونه مراجعه مالکان این مزرعه برای اخذ مجوز گردشگری را رد کرده است.
یکی دیگر از ادعاهای مطرح شده در این جوابیه راه اندازی این مجموعه با هدف موارد تحقیقاتی و پژوهشی بر روی خون کروکودیل(جهت درمان بیماری‌ها) عنوان شده است؛ حمیدرضا رحیمی سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی( که به تازگی از این سمت تودیع شده) نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس هرگونه مراجعه مالکان این مزرعه طی سال‌های اخیر برای انعقاد تفاهم‌نامه تحقیقاتی و پژوهشی به دانشگاه علوم پزشکی مشهد را رد کرد.