این روزها فرد یا شرکتی نیست که با اختلالات اینترنت مواجه نباشد و نگرانی خود را از اینکه در آینده چه بر سر فضای مجازی خواهد آمد پنهان کند. نگرانی‌ها آنچنان است که سعید سوزنگر از کنشگران حوزه دیجیتال و بنیان‌گذار «ایمن آریا» دست به کار شد و در کارزاری به این مسئله اعتراض کرد. او خطاب به ملت ایران نوشت: «استفاده از اینترنت به عنوان حق همه ما به یک رنج تبدیل شده است که حاصل نگاه کسانی است که خود را صاحب اختیار ما مردم می‌دانند در حالی که وظیفه اصلی آنها ایجاد رفاه و آسایش و بهبود شرایط زندگی مردم است از این رو برای پیگیری حق خود نیاز به جمع‌آوری مستنداتی داریم که نشان از بی کیفیتی سرویس اینترنت و اختلالات عمده در ارتباطات مخصوصا با سرویس‌های خارجی دارند». سوزنگر همچنین از مردم خواسته به طور مداوم اختلالات را در سامانه 195 ثبت کنند تا مسئولان با شنیدن صدای اعتراض مردم از فیلترینگ گسترده دست بردارند و شرایط را برای بهبود ارتباط و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جهانی فراهم کنند چرا که فیلترینگ با هیچ بهانه‌ای قابل توجیه نیست.
او همچنین این نکته را تذکر داده که اپلیکیشن‌های سنجش سرعت اینترنت به این دلیل که پروتکل‌های مورد استفاده در آن توسط فیلترینگ محدود نشده است یا سرورهای سنجش سرعت در همان سرویس‌دهنده اینترنت نصب شده و اکثر مردم سرورهای پیش‌فرض که نزدیک‌ترین است را انتخاب می‌کنند گزینه خوبی برای بررسی شرایط فعلی نیستند.
سوزنگر همچنین مراحل ثبت اختلالات در سامانه 195 را اینگونه شرح داده است:
۱- در سامانه ۱۹۵ به آدرس 195.cra.ir وارد شده و قسمت شکایت را انتخاب می‌کنیم.
۲- با واردکردن شماره موبایل، کد ملی و کد کپچا (کد امنیتی چند رقمی)، درخواست کد تأیید می‌کنیم.
۳- کد تأیید را در قسمت ثبت کد تأیید وارد می‌کنیم و مرحله بعد را می‌زنیم. (کد تأیید ممکن است به قسمت اسپم پیامک‌های شما ارسال شود).
۴- موقعیت مکانی خود را وارد کنید و به روی گزینه انتخاب محل شکایت کلیک کنید.
۵- از منوی بالا اینترنت را انتخاب کنید و به ترتیب:
نوع سرویس مثلا اینترنت همراه را انتخاب کنید،
نام اپراتور مثلا مخابرات ایران (سرویس‌دهنده اینترنت خود را انتخاب کنید)،
نوع شکایت را کیفیت سرویس انتخاب کنید،
نوع شکایت را عدم تضمین کیفیت سرویس ارائه‌شده انتخاب کنید و به مرحله بعد بروید.
۶- نام و نام خانوادگی، آدرس و توضیح شکایت را وارد کنید (کیفیت پایین اینترنت، باز نشدن سایت‌ها، کیفیت پایین تماس تصویری و...)، کد کپچا را وارد کنید و ثبت شکایت را بزنید.
۷- کد شکایت برای شما پیامک خواهد شد و در سامانه نیز در دسترس شماست.
نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که بحث اختلالات با بحث فیلترینگ کمی متفاوت است و بسیاری از کاربران نادانسته آن را پای کندی سرعت اینترنت می‌گذارند. به همین دلیل سامانه کارزار در کلاب هاوس هفتگی خود و با حضور کارشناسان تخصصی و فنی به این موضوع پرداخت.
جالب آنکه در این نشست مهدی سالم مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات نیز حضور داشت اما چند روز بعد، پس از سفر عیسی زارع‌پور وزیر این وزارتخانه از مسکو برکنار شد که همین می‌تواند نشانه‌ای باشد که اتفاقات در این حوزه ناگهانی و یکباره صورت می‌گیرد. به هرحال در این گزارش صحبت‌های مهدی سالم را به عنوان مقامی که پاسخگوی سؤال و دغدغه‌های مردم و کارشناسان بود را نیز می‌آوریم.
کیفیت اینترنت اولویت وزارت ارتباطات نیست
شهرام شریف، سردبیر it ایران و دبیر بخش فناوری روزنامه دنیای اقتصاد، در این نشست مجازی گفت: «اختلالات اینترنت به یک سرویس تجاری تبدیل شده که ما به عنوان کاربر آن را خریداری می‌کنیم و به جای اینترنت تحویل می‌گیریم. در دوره‌های مختلف کیفیت این سرویس بد و خوب دارد که متاسفانه در شرایط فعلی کیفیت اختلال خیلی خوب است و باعث زحمت برای کاربران شده است».
او ادامه داد: «ما بین اختلال و فیلترینگ تمایز قائل شویم، در سال‌های اخیر می‌بیینم که عملا اختلال را به نوعی به فیلترینگ تبدیل می‌کنند که حداقل می‌بینیم از نظر اجتماعی هزینه کمتری نسبت به فیلترینگ ایجاد می‌کند».
شریف افزود: «نکته دیگر اینکه نوع مدیریت وزارت ارتباطات نیز در هر دوره‌ای رابطه مستقیم با این اختلالات دارد و دولت‌های مختلف بنا به سیاست‌هایشان، مدلی را ترسیم و پیاده‌سازی کردند که تاثیرات مختلفی را روی کیفیت اینترنت گذاشته است. از دو دهه قبل که نخستین قوانین مربوط به مقررات مربوط به اینترنت را در آیین‌نامه شورای انقلاب فرهنگی داشتیم تا همین اواخر که طرح ناموفق صیانت را شاهد بودیم، بحث کنترل محتوا در اینترنت وجود داشته که از بحث ساماندهی به دست کنترل پهنای باند بوده تا متمرکزکردن درگاه‌های ورودی و حالا بحث اختلال که عملا بخش عمده‌ای از مشکلات اینترنت را دربر می‌گیرد».
این روزنامه‌نگار، عنوان کرد: «در این دوره وزارت ارتباطات، به نظر من برای مدیران در خوشبینانه‌ترین کیفیت اینترنت اصلا اولویت نیست. من در واقع فکر می‌کنم بخشی از اهداف طرح صیانت به طریقی در سیاست‌های وزارت ارتباطات پیگیری می‌شود و بحث اختلال هم بخشی از آن است. من فقط برای همین دوستانی که قائل به این اختلالات هستند و فکر می‌کنند که چقدر موثر است فقط یک مثال کوتاه می‌زنم؛ همه می‌دانیم که حدود چهل میلیون کاربر اینستاگرامی داریم که حتی گزارشی هم که اخیرا منتشر شده حدود 450 هزار کسب‌وکار اینستاگرامی وجود دارد که بزرگ‌ترین پلتفرم اجتماعی تجارت اجتماعی ایران را ساخته است. بازاری که بین حدود 18 تا 32 هزار میلیارد تومان در آن تجارت انجام می‌شود و حدود یک میلیون اشتغال مستقیم ایجاد کرده است، حال حساب کنید که یک دقیقه اختلال برای هر کدام از این کسبوکارها چه ضرر و خسارتی به اقتصاد کشور می‌زند، آن هم در شرایطی که اقتصاد کشور به وضوح دچار چالش‌های بزرگی است، وضعیت صنعت مناسبی نداریم و تورم رشد افسار گسیخته‌ای دارد».
او در پایان گفت: «بدیهی است که اینترنت و عملا بخش اقتصاد دیجیتالی ما جور بسیاری از بخش‌های صنعتی دیگر را می‌کشد و این فرصتی است که اتفاقا این بخش تقویت شود ولی خب به نظر من کاملا واضح هست که این ضربه اقتصادی که از کیفیت اینترنت به اقتصاد کشور وارد می‌شود بسیار بسیار بدتر از آن اهدافی است که اختلال کنندگان تصور می‌کنند و از آن مسیر می‌توانند به اهدافشان برسند».
مدل فیلترینگ تغییر کرده است
سعید سوزنگر، بنیان‌گذار ایمن آریا و کنشگر حوزه دیجیتال، نیز در این نشست گفت: «ما به‌عنوان حمایت از تولید داخل اپلیکیشن بازار را حمایت کردیم؛ اما امروز از آن به‌عنوان آلوده‌ترین مارکتی می‌توانم نام ببرم که همه نوع سوءاستفاده‌ای از آن شده است. درمورد اینترنت، زیرساخت‌ها از تری‌جی روی فورجی رفته است؛ اما هر 30 ثانیه ریست می‌شود و تماس ویدئویی وصل نمی‌شود. این نشان می‌دهد که اینترنت در حال طبقاتی‌شدن است».
او که نویسنده این کارزار است، عنوان کرد: «اینکه چرا چنین کارزاری را شروع کردم این بود که دیدم در محیط واتس‌اپ برای یک تماس تصویری اختلالات عجیبی ایجاد می‌شود، وقتی بررسی کردم دیدم که اکثر سرویس‌ها اینگونه هستند. من مدیر یک شرکت دانش‌بنیان هستم که با ده‌ها سرویس مختلف کار کرده‌ام؛ اما دیدم که یکی از دانشگاه‌ها می‌گوید که ایمیل‌ها به جاهایی که استاد می‌خواهد در کنفرانس آن شرکت کند، نرسیده است. بررسی کردم و دیدم ایمیل ارسال شده؛ ولی به مقصد نرسیده است، اختلالات را که با دوستان بررسی کردیم دیدیم مدل اختلالات بر روی سیستم‌های امنیتی تغییر کرده و اتفاقی افتاده است؛ یعنی مدل فیلترینگ متفاوت از تمام دوره‌های گذشته است. دو، سه روز همه آنالیزها را انجام دادیم تا متوجه شدیم که وارد سیاهچاله‌ای از پاسخ‌های تکراری و بدون مقصد شدیم!».
سوزنگر افزود: «مدل رفتاری فیلترینگ کاملا متمایز است از آن چیزی که تا امروز داشتیم. من در آنجا به عمق فاجعه پی بردم و دیدم که سرویس ایمیل که ما می‌توانیم به‌عنوان یک سند انکارناپذیر از آن استفاده کنیم، با این اختلالات دیگر به آن هم نمی‌توان استناد کرد. مثل نامه‌رسانی که نامه را باز می‌کند و محتوای آن را می‌خواند و شروع می‌کنند به اختلال ایجاد‌کردن و سر کار گذاشتن».
از نظر امنیت ملی هم به مشکل می‌خوریم
یک کارشناس و کنشگر حوزه دیجیتال، نیز گفت: «نباید تغییرات را اینگونه نگاه کنیم که گویی امروز ایجاد شده است، اینگونه نیست که فکر کنیم یک نفر برای خود در جایی نشسته و تصمیم گرفته که مردم را اذیت کند، نه برای اینها مصوباتی وجود دارد که در مصاحبه‌های آقای فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، نیز آمده است. اتفاقی که الان رخ داده این است که براساس همان سیاست‌گذاری‌های کلان قرار بوده از نقطه a حرکت کنیم و به نقطه d برسیم و این فاصله‌ای که قرار است حرکت کنید، شما نیاز دارید به اینکه نقطه b و c را هم رد کنید؛ پس باید زیرساخت آماده کنید».
او ادامه داد: «سیاست‌گذاران این حوزه تصمیم دارند شبکه‌ای ایجاد کنند که از نظر ما به هزار‌و‌یک دلیل مختلف ایدئال نیست، حتی از زاویه امنیت ملی نیز می‌شود به آن نگاه کرد؛ اما مسئله اینجاست که قرار است این مسیر طی شود».
او افزود: «چند وقتی است که روی تبلیغ سیم‌کارت کودک کار می‌شود که من اعتقاد دارم بخش زیادی از آن الان اتفاق افتاده است و دو هدف کلان دارد؛ یکی برای اینترنت کودک و دیگری برای ویپیان قانونی است؛ یعنی کنترل می‌کنند به چه شکلی به اطلاعات دسترسی داشته باشد و می‌توان پیش‌بینی کرد که هدف کلان این است که بتوانند این سطح از کنترل را اجرا کنند که حریم خصوصی شهروندان ایرانی در اینترنت را به خطر می‌اندازد؛ چون دست‌بردن در این پروتکل‌ها این نیست که مثلا شهروند من نمی‌خواهم که تو گوگل را ببینی؛ بلکه می‌خواهم پارسی جو ببینی. این است که وقتی در پروتکل‌ها دست می‌برید در حقیقت امنیت ارتباطات را خراب می‌کنید. اگر به زبان ساده بخواهم بگویم مثل این است که شما بزنید اینستاگرام ولی روبیکا باز بشود».
این کنشگر حوزه دیجیتال ادامه داد: «اینکه گفته می‌شود ما را از ماهواره بیرون کردند و ممکن است اینترنت را هم ببندند، باید بگویم که ما را از ستلایت‌ها بیرون نکردند؛ بلکه ما را از آی‌تی‌یو اخراج کردند چون پارازیت می‌انداختیم. دو مدل می‌توان روی ماهواره پارازیت انداخت؛ یکی روی دیش‌هایی که روی پشت‌بام‌های مردم است و یکی اینکه روی ماهواره‌ای که در مدار زمین می‌گردد. وقتی پارازیت روی ماهواره‌ای که روی مدار زمین می‌گردد، انداخته شود، دیگر فقط روی تلویزیونی که نمی‌خواهی مردم ببینند پارازیت نینداختی؛ بلکه روی کل آن پارازیت انداختی و برای صد کشور دیگر اختلال ایجاد کرده‌اید».
او افزود: «به بیان دیگر ما قوانین بین‌المللی را نقض می‌کنیم و در نتیجه آنها به شما می‌گویند اگر می‌خواهید این کار را بکنید، لطف کنید تشریف ببرید بیرون؛ بنابراین می‌خواهم بگویم این توجیهات درست نیست و اینترنت را روی ما قطع نمی‌کنند، شاید در جاهایی زورشان برسد و تحریم می‌کنند که با آنها مقابله و اعتراض می‌کنیم؛ اما این روش را باید توجیه کنیم».
یوتیوب بهتر از آپارات کار می‌کند
مهدی سالم، که هنگام برگزاری این نشست ریاست مرکز روابط‌عمومی وزارت ارتباطات را برعهده داشت، نیز در صحبت‌هایی گفت: «درمورد بحث اینترنت کودک، یک کد ussd تعیین شده که این کد در اختیار پدر و مادرهاست که می‌توانند بر روی تمام اپراتورهای همراه فعال کنند و به‌زودی رونمایی می‌شود و می‌توانند سطحی از دسترسی را برای فرزند مشخص کنند که به‌عنوان یک دستیار تربیتی است. یک بلک‌لیستی وجود دارد که به نسبت فضای عادی سختگیرانهتر است و هیچ فشاری در این زمینه وجود ندارد».
او افزود: «درباره اصل بی‌طرفی اینترنت باید بگویم که می‌دانیم بعد از تحریم‌ها جلوی یک‌سری از سرویس‌هایی که به ایران داده می‌شد گرفته شده است و ما با یک وضعیت متفاوتی نسبت به سایر کشور‌ها در ایران مواجه هستیم. به هر حال وقتی به سرویسی احتیاج داریم، باید برای مردم فراهم شود مثل داروسازی که باید داروهای مورد نیاز مردم را ساخت».
در این هنگام محمد جرجندی، کنشگر حوزه جرائم سایبری، از مهدی سالم پرسید: «چطور شما اینترنت سالم را ایجاد می‌کنید؛ در‌حالی‌که با یک سرچ ساده در سایت‌های داخلی مثل آپارات می‌شود ویدئوی کتک‌خوردن بچه چهار‌ساله را دید؟».
سالم در پاسخ گفت: «من خودم به‌شخصه می‌گویم یوتیوب خیلی بهتر از آپارات کار می‌کند. در وزارت ارشاد آپارات را حذف کردیم و به‌هیچ‌عنوان آن را محیط امنی برای کودکان نمی‌دانیم. حتی بنا بوده نسبت به آپارات کودک سختگیرانهتر عمل شود. اگر مثلا یک سایتی هست که ما به اشتباه در وایت لیست از آن استفاده نکرده‌ایم، اگر ببینیم که تعداد زیادی از خانواده‌ها درخواست دادند، یک نوتیفیکیشن برای تیم محتوایی ارسال می‌شود و آنها بررسی می‌کنند و به لیست سفید موجود اضافه خواهد شد. خارج از این ما این لیست را در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهیم تا خودشان بتوانند به این لیست سایتی را اضافه کنند».
او همچنین عنوان کرد: «نگاهی که در دولت به بحث اینترنت وجود دارد نه صرفا یک شبکه سرگرمی که ما دنبال بحث اقتصادی آن هستیم. الان نسبت به سال‌های گذشته و با افزایش سرعت شبکه شاهد افزایش کسبوکارها هستیم. ما باید بتوانیم ظرف سه سال آینده سرعتمان را 90 برابر سرعت فعلی کنیم».
سالم ادامه داد: «ولی ما در وضعیت عادی در کشور نیستیم و هر روزه از طرف دشمنان حمله سایبری می‌شویم و این نگاهی که باید به ترافیک و مسیرهای رفت و برگشت بشود و مدیریت شود، شاید این نگرانی‌ها در حالت عادی در کشورهای دیگر وجود نداشته باشد. ما اگر نمی‌خواستیم شبکه را گسترش و توسعه دهیم، پس هزینه‌ای که داریم می‌کنیم برای چیست؟».
او گفت: «من با لفظ اینترنت ملی مخالفم، همه‌جا نیز گفته‌ام که اصلا چنین چیزی وجود ندارد. ما می‌خواهیم هزینه‌ها را در داخل کشور این‌قدر کم کنیم که استارتاپ‌ها و مجموعه‌هایی که واقعا دارند تلاش می‌کنند تا اقتصاد دیجیتال را شکل دهند، در داخل کشور بتوانند سرویس پایدار، پرسرعت و امن داخلی داشته باشند که حتی تحریم‌ها نتواند جلوی سرویس‌دادن آنها را بگیرد. وقتی می‌گویند مثلا چند هزار سرور ما را در خارج از کشور مورد هجوم قرار می‌دهند و شما نمی‌توانی کاری برای آن انجام دهی و هیچ مدیریتی روی آن نداریم، پس هیچ کمکی نمی‌توانیم بکنیم. آیا هیچ کشوری حاضر است سرورهای حیاتی خود را از خاک خودش بیرون ببرد و در معرض هجمه دشمن قرار دهد؟».
سالم افزود: «شما اگر یک شرکت خصوصی هستید و اگر سرویستان در داخل کشور حیاتی باشد، این اتفاق هم برای شما منفعت دارد و هم برای مردم و من به عنوان حاکمیت باید از شما محافظت کنم؛ مثلا درمورد اسنپ که نمی‌تواند به خارج از کشور سرویس دهد اما آن را نمی‌بندیم و رابطه آن با خارج را قطع نمی‌کنیم، چراکه غایت ما این است که استارتاپ‌های داخلی بتوانند سرویسی ارائه کنند تا در منطقه و جهان فراگیر شوند و حتما قسمت سرویس به‌گونه‌ای باشد که بتوانیم به مردم خارج از کشور هم سرویس دهیم».
در اینجا یکی از میهمانان این نشست مجازی پرسید: «پس چرا اسنپ و سایت دانشگاه آزاد با ویپیان باز نمی‌شود؟».
سالم در پاسخ گفت: «این موضوع از ضعف ماست. ما روزانه مورد چند هزار حمله سایبری قرار می‌گیریم و اگر مقاومت نکنیم، آخرین تیر ترکش ما چیست؟ ما در کشور دیگر از سوییچ سیسکو استفاده نمی‌کنیم چون ناامن است و مدیریت آن با فردی است که شاید با ما دشمنی کند. ما شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی را فعال کردیم و سوییچ‌هایی نه به کیفیت آن اما با کیفیت پایین‌تر ولی امن‌تر برای کشور آماده کردیم که چنین اتفاقی نیفتد».
می‌خواهند از شر اینترنت رها شوند
همچنین غلامرضا نوری‌قزلجه، نماینده مجلس یازدهم، در این نشست عنوان کرد: «هر روز و هر ساعت می‌شنویم که یک نوآوری و پیشرفت در حوزه تکنولوژی و آی‌تی به وجود می‌آید، پس انتظار ما این است که هر روز نسبت به روز گذشته دسترسی به اینترنت آسان‌تر و حتی کم‌هزینه‌تر شود، اما می‌بینیم که در چند ماه اخیر کیفیت و سرعت پایین آمده و البته که هزینه‌ها هم بسیار بالا رفته و ما یک مسیر برعکس را طی می‌کنیم».
او افزود: «من ایراد و اشکال را در یک نگاه مبنایی به اینترنت دارم می‌بینم و تا وقتی که ما اینترنت را به‌عنوان یک مشکل بپنداریم و قصد تقابل با آن را داشته باشیم، نمی‌توانیم در این حوزه موفق باشیم. وقتی ذهنیت این است که محدود کنیم و مسدود کنیم، بلکه بتوانیم از شر اینترنت خلاص شویم، این ذهنیت هیچ‌وقت راه به جایی نبرده، هم جامعه را اذیت می‌کنیم و هم سیستم را. ما باید نگاهمان را از یک نگاه تعاملی به یک رویکرد تعاملی تغییر دهیم».
نوری گفت: «هرکس در این حوزه مسئولیت می‌پذیرد، باید به این باور داشته باشد که دسترسی به اینترنت را حق مردم بداند، یعنی این جزء آزادی‌های طبیعی افراد است، مردم حق دارند به اینترنت به‌طور صریح، آسان و کم‌هزینه دسترسی داشته باشند».
تکلیف وزارتخانه با پلتفرم‌های خارجی مشخص نیست
محمد کشوری، کنشگر حوزه دیجیتال نیز در این نشست مجازی عنوان کرد: «من وقتی مجموع عملکرد وزارت ارتباطات را نگاه می‌کنم، سیگنال‌های متناقض را می‌گیرم، وزیر اعلام می‌کند که طرح فیبرنوری و اتصال منازل به آن مهم‌ترین اولویت وزارت است و خب این ذاتا یک پروژه توسعه‌ای است. همه می‌دانیم شاید خیلی‌ها بودند از همفکران آقای وزیر که همیشه منتقد این بودند که چرا وزرا فقط به دنبال توسعه شبکه ارتباطی و زیرساخت‌های ارتباطی هستند که در نهایت منجر به توسعه اینترنت می‌شود و از نظر آنان اتفاق خوبی نیست».او گفت: «از طرفی اقداماتی نیز می‌بینیم که با هم همخوانی ندارد؛ مثلا انتصاب برخی افراد که سابقه خوبی از این نظر ندارند و لااقل در حوزه اینترنت و فضای مجازی از دیدگاه تعامل و زیرساخت‌های بین‌المللی خیلی خوش‌سابقه نیستند. از این طرف آقای وزیر می‌گویند به توییتر نمی‌آیند اما از طرف دیگر مدیر روابط عمومی وزارتخانه توییتر دارد، نمی‌خواهم بگویم کدام خوب یا کدام بد است، بحث احساس تناقض است».
کشوری افزود: «از یک طرف اختلالات زیرساختی داریم که قابل انکار نیست و همه می‌دانیم دستکاری می‌شود و از طرفی می‌گوییم فیبر نوری را می‌خواهیم توسعه دهیم، اینها به نظرم خیلی سیگنال‌های خوبی نیست و خوب است که وزارت ارتباطات در این زمینه شفاف‌تر عمل کند. بالاخره ما می‌خواهیم با یوتیوب کار کنیم، اما نمی‌دانیم برنامه وزارتخانه در این مورد چیست. آیا می‌خواهیم مذاکره کنیم؟ فضای مطلوبی که از این زیرساخت‌های بین‌المللی تصویر می‌کنیم چه چیزی است؟».
این فعال حضور دیجیتال، گفت: «آیا کلا ویپیان را هم می‌بندیم؟ اگر باید بسته بشود، صراحتا بگویید، اگر نه فکر می‌کنید اینها خوب هستند، ولی می‌خواهید جلوی یک‌سری اتفاقات بد مثل حملات سایبری را بگیرید، آن را هم اعلام کنید. بالاخره انتظار این است که بعد از حدود 12 سال از فیلترشدن چند پلتفرم یک موضع شفاف‌تری گرفته شود، نمی‌شود همین‌طور وسط بایستیم و تکلیف خودمان و مردم را مشخص نکنیم. مستقل از اینکه طرح صیانت چه سرنوشتی دارد به نظرم قبل از آن باید وزارت ارتباطات تکلیف این مسئله را اول با خودش و بعد با مخاطب روشن کند که بالاخره می‌خواهد با این پلتفرم‌ها کار کند یا نه».
آرین از میهمانان این نشست مجازی نیز گفت: «ما اختلالات فنی را می‌بینیم که رمز شده است و در کانکشن هم اختلال ایجاد می‌کند. پس مشکل روی زیرساخت نیست، بلکه مسئله این است که یک تیم یا یک نرم‌افزار در حال تخریب شبکه است».
منبع: شرق