6 نکته رسانه ای درباره خبر محمدرضا فروتن

1- محمدرضا فروتن ستاره سینما خبر تغییر جنسیت خود را تکذیب کرده است. این خبر اول بار از سوی یک خبرنگار در پست توییتری در ساعت 10 و 25 دقیقه شب (شنبه شب) منتشر شد. این خبرنگار، منبع خبر خود را "یکی از بستگان فروتن" اعلام کرد اما جزئیات و مشخصات دقیق منبع خود را منتشر نکرد و منبع را مخفی نگه داشت. 

این خبر با تایید یک خبرنگار دیگر مقیم خارج از کشور روبه رو شد و او حتی از نام زنانه انتخابی فروتن (سحر) خبر داد. برخی هم با اشاره به اتفاقات گذشته مرتبط با فروتن، آنها را نشانه های این موضوع (تغییر جنسیت) دانستند. این خبر در فضای شبکه های اجتماعی  با بازنشر و کامنت گذاری گسترده و جوک و واکنش های مختلف مثبت و منفی و طنز هم روبه رو شد تا جایی که کار به جایی رسید که این موضوع در قالب "خبر قطعی" شکل گرفت.

یک صفحه جعلی مربوط به فروتن در اینستاگرام نیز از تایید این موضوع توسط فروتن خبر داد. با این حال بسیاری از رسانه های حرفه ای تصمیم گرفتند تا زمان انتشار خبر با منبع معتبر، از انتشار این خبر خودداری کنند. به نظر می رسد این تصمیم درست بود.

در نهایت، فروتن، 14 ساعت بعد یعنی حدود ساعت 12 ظهر فردا (یکشنبه) در صفحه اینستاگرام خود موضوع تغییر جنسیت را تکذیب کرد. بعد از تکذیب، خبرنگاری که اولین بار این خبر را منتشر کرد از موضع خود عقب نشینی نکرد و همچنان آن را درست می داند.

نکته: برخی خبرها مطلق اند. مثلا اگر خبر مرگ فرد مشهور منتشر شود و او خود فیلمی را منتشر کند و بگوید زنده است خبر اولی صددرصد تکذیب می شود و در صف خبرهای نادرست قرار می گیرد و داستان تمام می شود اما بخشی از خبرها، تکذیب افراد درباره آنها، بازی را تمام نمی کند. مثلا خبرنگاری می نویسد فلان بازیگر، کرونا گرفته و در قرنطینه است اما بازیگر تکذیب می کند. این تکذیب نمی تواند نشانه نادرستی خبر نخست باشد مگر اینکه بازیگر دست به کاری بزند که نادرستی ابتلای او به کرونا را تایید کند (مثلا ثابت کند در قرنطینه نیست یا گواهی پزشکی ارائه کند).

 مثال واقعی، خبرنگار عصرایران از ابتلای وزیر وقت صمت (رضا رحمانی) خبر داد اما دفتر وزیر این خبر را تکذیب کرد ولی چند هفته بعد یکی از مشاوران وزیر، این موضوع را تایید کرد.

درباره ادعای تغییر جنسیت محمدرضا فروتن، اگر این کار انجام شده با اولین حضور علنی او مشخص خواهد شد. داستان ادعای تغییر جنسیت فروتن با تکذیب او هنوز تمام نشده. آقای فروتن برای پایان دادن به این داستان باید دست به اقدامی بیش از انتشار یک پست اینستاگرامی بزند.

اگر درستی این خبر در نهایت ثابت شود امتیاز بزرگی برای خبرنگاری است که اولین بار آن را منتشر کرده. در مقابل، اگر به طور واقعی، نادرستی خبر ثابت شود قطعا به اعتبار او ضربه وارد می کند.

2- خبرنگاران و رسانه ها هر کدام اعتباری دارند و براساس آن اعتبار، خبرهای آنها باور پذیر می شود حتی اگر به نقل از منبع مخفی باشد.

اینکه واقعا فروتن دست به تغییر جنسیت زده یا نه یا وارد این مرحله شده یا نشده را نمی دانیم اما می دانیم:

اولا: تغییر جنسیت یک بازیگر معروف و ستاره سینما، موضوع خصوصی و حریم خصوصی او نیست بلکه به دلیل شهرت، موضوع عمومی است و خبرنگاران و رسانه ها می توانند درباره آن خبررسانی کنند.

ثانیا: رسانه و خبرنگار حرفه ای، خبر را در قالب "اطلاعات دارای منبع معتبر" تعریف می کند و خارج از آن در قالب شایعه قرار می گیرد.

شایعه، خبر بدون منبع معتبر است. شایعه می تواند درست یا غلط باشد. رسانه نباید شایعه را منتشر کند. راه تبدیل شایعه به خبر در رسانه حرفه ای، کسب تایید یا تکذیب از منبع معتبر و سپس انتشار آن است.

بارها خبرنگاران و رسانه های حرفه ای خبرهای مختلفی را به نقل از منابع مخفی منتشر می کنند. (منابع مخفی: منابعی که وجود دارند و معتبر هستند اما به دلایل مختلف از جمله ترس حاضر نیستند خود را لو بدهند)

اینکه می توان به این خبرها اعتماد کرد یا نه، موضوع نسبی است که در درجه اول به اعتبار این خبرنگاران و رسانه ها مربوط است. همچنین این تصمیم کاری دیگر خبرنگاران و رسانه هاست که به هر کدام از این خبرها اعتماد کنند و آن را منتشر کنند یا نه.

3- یکی از بحران ها و تهدیدهای عصر کنونی، خبر جعلی است. قوی ترین ابزار در مقابله با خبرهای جعلی، روزنامه نگاران و رسانه های حرفه ای هستند. بزرگترین آسیب به روزنامه نگاران و رسانه ها نیز بی اعتبار شدن آنهاست. یکی از راه های بی اعتباری آنها، انتشار خبر جعلی است. گام دوم مقابله با خبر جعلی، افزایش سواد رسانه ای مردم به ویژه کاربران شبکه های اجتماعی و پیام رسان هاست.

4- با وجود شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، سازمان ها و افراد  می توانند با دور زدن رسانه ها و خبرنگاران، خود به طور مستقیم با مردم و مخاطبان ارتباط برقرار کنند.

سوال مطرح شده این است که چرا آقای فروتن زودتر این خبر را تکذیب نکرد؟ چرا اجازه داد این خبر بیش از 12 ساعت رشد و نمو کند. او حتما باید در مشاوران رسانه ای اش تجدیدنظر کند.

5- دیگر سوال اساسی این است: چرا خبرگزاری ها و دیگر خبرنگاران سینمایی قبل از تکذیب فروتن (یعنی در مدت حدود 14 ساعت از انتشار اولین خبر تا تکذیب فروتن)، وارد این داستان نشدند؟

آنها می توانستند با فروتن صحبت کنند مصاحبه بگیرند و تایید یا تکذیب این ماجرا را در قالب خبر منتشر کنند. این خود نشانه ای از ضعف مفرط خبرنگاران و خبرگزاری های ایران است.

این ضعف قطعا به ضرر همه است همانگونه که تاکنون آسیب های آن را در ماجراهای مختلف دیده ایم و درک کرده ایم از افزایش قیمت بنزین تا سرنگونی هواپیمای اوکراینی و کرونا و ... .

6 - خبر محمدرضا فروتن نشانه دیگری بود از تاثیرگذاری شبکه اجتماعی و فضای مجازی بر زندگی واقعی ما انسان ها.

هم خبر اولی و هم خبر تکذیب هر دو در شبکه های اجتماعی منتشر شدند. هیچ کدام در رادیو تلویزیون حکومتی/ انحصاری کشور (صداوسیما) یا روزنامه‌ها منتشر نشدند. ساعت انتشار خبر اولی (22:25)  و تکذیب فروتن (حدود 12 ظهر) خارج از ساعت انتشار روزنامه ها بود و کاملا آنها را از عرصه خبررسانی این موضوع کنار گذاشت.

نکته دیگر اینکه خبر اولی در توییتر منتشر شد. همان شبکه اجتماعی که 2 خرداد 88 یعنی در میانه بحث انتخابات فیلتر شد و هم اکنون 12 سال از این فیلتر می گذرد. در آن زمان، توییتر در رتبه ۴ سایت های پربازدید ایران بود. (رتبه بندی الکسا)

در دی 97 هم براساس آمار حمیدرضا ضیایی پرور مدیرکل وقت دفتر مطالعات و بررسی رسانه ها (زیرمجموعه وزارت فرهنگ) تعداد اعضای ایرانی توییتر 10 میلیون نفر بود. به  گفته او، بعد از تلگرام و اینستاگرام،  رسانه سوم ایران توییتر است. 

خبر محمدرضا فروتن برای هزارمین بار نشان داد توییتر فیلترشده در ایران زنده و به شدت تاثیرگذر است. برای هزارمین بار نشان داد هر چقدر چشمان خود را ببندیم این موجود زنده به حیات و فعالیت خود ادامه می دهد. برای هزارمین بار نشان داد فیلتر کردن، تصمیم نادرستی است.