رانت ارزی بزرگ‌تر شده است
كسی دلار بازار آزاد را گردن نمی‌گیرد
عبدالناصرهمتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، اخیرا در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینكه چطور ممكن است افزایش نرخ دلار ۷۰ هزار تومانی اثر تورمی بر اقتصاد نداشته باشد، گفته است؛ «من نگفتم كه افزایش نرخ دلار تورم‌زا نیست، من گفتم دولت تصمیمی بر افزایش گرانی و افزایش قیمت‌ها ندارد و دلار بازار آزاد كه ارتباطی به دولت ندارد و به دلیل تنش‌های منطقه‌ای و شرایط منطقه دلار بازار آزاد و انتظار روانی افزایش پیدا كرد. آن چیزی كه من گفتم این بود كه كالاهای اساسی افزایش قیمت نخواهد داشت.»
عبدالناصرهمتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، اخیرا در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینكه چطور ممكن است افزایش نرخ دلار ۷۰ هزار تومانی اثر تورمی بر اقتصاد نداشته باشد، گفته است؛ «من نگفتم كه افزایش نرخ دلار تورم‌زا نیست، من گفتم دولت تصمیمی بر افزایش گرانی و افزایش قیمت‌ها ندارد و دلار بازار آزاد كه ارتباطی به دولت ندارد و به دلیل تنش‌های منطقه‌ای و شرایط منطقه دلار بازار آزاد و انتظار روانی افزایش پیدا كرد. آن چیزی كه من گفتم این بود كه كالاهای اساسی افزایش قیمت نخواهد داشت.»
وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینكه همزمان با نرخ دلار در بازار آزاد نرخ نیمایی هم در حال افزایش است آیا نیما هم ارتباطی به دولت ندارد، نیز اعلام كرده: «دلار نیمایی قرار نیست كه به دنبال دلار ۷۰ و ۷۱ هزار تومانی بازار حركت كند بلكه قرار بر این است كه نیمایی و توافقی با هم باشند و در نهایت نرخ دلار را كاهش بدهند و الان در شرایط منطقه این اتفاق نیفتاده است.»
حال با وجود این پاسخ‌ها از سوی وزیر اقتصاد، سوال اصلی این است كه چه كسی پاسخگوی افزایش نرخ دلار در بازار آزاد است و آیا این بازار متولی هم دارد؟
سیاست‌های ارزی ناكارآمد در بازار دلار
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در واكنش به سخنان وزیر اقتصاد مبنی بر اینكه «نرخ دلار بازار آزاد ارتباطی به دولت ندارد» به «اعتماد» گفت: پیش ازاین هم محمدرضا فرزین، رییس كل بانك مركزی بارها اعلام كرده بود كه بانك مركزی اصلا دلار بازار آزاد را قبول ندارد و نرخ دلار در بازار آزاد تلگرامی است و اصلا ارتباطی با عملكرد اقتصادی كشورندارد، اما با این وجود مشاهده كردیم كه دلار در بازار آزاد واقعی بوده و بر معیشت مردم اثرگذار است. این اقتصاددان تصریح كرد: بسیاری از كالاها در اقتصاد بر اساس قیمت دلار در بازار آزاد نرخ‌گذاری می‌شود و سهم دلار در بازار آزاد سهم كوچكی هم نیست و یك بخشی برای حفظ قدرت خریدشان به بازار آزاد مراجعه می‌كنند و حتی واردات غیررسمی هم با نرخ بازار آزاد دلار قیمت‌گذاری می‌شود و هر كالای قاچاقی كه به اقتصاد ایران وارد می‌شود، با قیمت دلار بازار آزاد محاسبه می‌شود و متاسفانه سهم قاچاق هم در اقتصاد ایران حجم بالایی است.
او با اشاره به ۲۰ میلیارد دلار قاچاق در اقتصاد كشور خاطرنشان كرد: این میزان واردات غیررسمی با نرخ بازار آزاد رقم كمی نیست و مردم هم به دلیل نااطمینانی‌ها و انتظارات تورمی عمدتا با نرخ بازار آزاد سفته بازی می‌كنند و دلار مورد نیازشان را تهیه می‌كنند و حتی اگر كسی بخواهد برای اقوام و فرزندان خودش در خارج از كشور دلاری ارسال كند چاره‌ای جز این ندارد كه به بازار آزاد مراجعه كند .
تاثیر دومینووار افزایش نرخ دلار در بازار آزاد و سایر بازارها
شقاقی‌شهری در ادامه افزود: به نظر می‌رسد بیش از 30 درصد سیگنال‌دهی در قیمت‌گذاری كالاها بر اساس نرخ بازار آزاد است و این جمله كه بازار آزاد ارتباطی با دولت ندارد و دولت هم دخالتی در این بازار ندارد، چندان درست نیست و دلیل آن هم‌این است كه آقای همتی هم زمانی كه در بانك مركزی حضور داشت بر این مساله واقف بود كه دلار بازار آزاد چه سهم و نقشی در قیمت كالا و خدمات دارد.این كارشناس اقتصادی تصریح كرد: از این منظر دولت حتما باید برای مدیریت نرخ دلار در بازار آزاد یك برنامه روشن داشته باشد و اگر نتوانیم دلار بازار آزاد را مهار كنیم آن زمان نرخ توافقی و نیمایی و حتی نرخ ترجیحی هم پشت سر دلار در بازار آزاد افزایشی خواهد شد.
گسترش رانت ارزی
او گفت: آنچه واقعیت دارد این است كه راهبر و پیشرو نرخ ارز نرخ دلار در بازار آزاد است و مادامی كه نرخ دلار در بازار آزاد در حال افزایش است، نرخ توافقی هم كه اخیرا از سوی بانك مركزی راه‌اندازی شده هم پشت سر دلار در بازار آزاد حركت خواهد كرد و زمانی كه شكاف بین بازار آزاد و ارز ترجیحی بیشتر شود ماحصلی جز رانت ندارد.
او با بیان اینكه بازار آزاد سیگنال‌دهنده به اقتصاد است گفت: زمانی كه شكاف بازار آزاد با سایر ارزها بیشتر می‌شود منجر به رانت خواهد شد، به گونه‌ای كه به گفته وزیر اقتصاد و دارایی در سال گذشته نیز میزان توزیع رانت در اقتصاد به ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است كه این مساله به دلیل اختلاف قیمت دلار بین بازار آزاد با نیمایی بوده است.
شقاقی‌شهری در ادامه افزود: آنچه مهم است اینكه دولت نباید از مدیریت و كنترل نرخ دلار در بازار آزاد طفره برود و اعلام كند كه این موضوع ارتباطی هم به دولت ندارد، چون سفره و معیشت مردم با همین نرخ دلار در بازار آزاد بالا و پایین می‌شود.
او تصریح كرد: هر چقدر شكاف نرخ دلار در بازار آزاد با نرخ‌های رسمی، بیشتر می‌شود نتیجه‌ای جز رانت ندارد كه كنترل آن هم به شدت سخت است و كار به جایی می‌رسد كه واردكننده نرخ نیما را خریداری می‌كند اما در نهایت با قیمت بازار آزاد كالای خود را به بازار عرضه می‌كند .
ادامه نااطمینانی‌ها منجر به تورم بیشتر می‌شود
شقاقی شهری در ادامه گفت: تا زمانی كه دولت برنامه مشخصی برای مدیریت دلار در بازار آزاد نداشته باشد، نمی‌توان به نتیجه مطلوبی رسید كه البته در این مسیر بحث حكمرانی ریال و مدیریت ریال در اقتصاد، مهار قاچاق در اقتصاد ایران و كاهش كسری‌های تجاری و كنترل و كاهش كسری‌های حساب سرمایه در اقتصاد و... هم مطرح است كه اگر رخ ندهد امكان مهار دلار در بازار آزاد هم وجود نخواهد داشت و هر چقدر بازار آزاد نرخ‌های بالاتری را ثبت كند سایر نرخ‌هایی را هم كه دولت در آن دخالت دارد و سامانه‌هایی را هم كه ایجاد كرده است، رشد می‌كنند. او ادامه داد: با ادامه این وضعیت كنترل تورم هم مشكل می‌شود و نگرانی‌ها از افزایش تورم ادامه خواهد داشت چرا كه یكی از ریشه‌های اصلی در كنترل تورم بهبود نابسامانی‌ها در بازار ارز است و تا زمانی كه نااطمینانی‌ها تشدید شود میزان تورم را هم افزایش خواهد داد.
شقاقی شهری گفت: با افزایش بی‌اعتمادی‌ها شوك‌های تورمی باعث تشدید نرخ ارز در بازار می‌شود به گونه‌ای كه با یك دور باطل قیمت ارز و تورم در اقتصاد ایران روبه‌رو خواهیم شد لذا دولت نباید از مدیریت و مهار و كنترل قیمت دلار در بازار آزاد طفره برود چرا كه هر چقدر طفره بروند به همان میزان آسیب‌ها بیشتر می‌شود.
آیا اصلاح ساختار ارزی ممكن است؟
او تصریح كرد: این موضوع شبیه این است كه فرزند فردی تب دارد اما از بازگو كردن اینكه این فرزند تب دارد طفره می‌رود اما این به تعویق انداختن و نادیده گرفتن تب این فرزند ممكن است به تشنج او بینجامد. لذا نباید ازاین مساله طفره رفت. در اقتصاد هم نرخ دلار در بازار آزاد یك واقعیت است كه نباید از آن طفره بروند. این كارشناس اقتصادی تصریح كرد: دلار در بازار آزاد سهم و نقش مهمی در ایجاد تورم و قیمت‌گذاری دلار در بازارهای مختلف دارد مانند بازار توافقی، نیمایی یا ارز ترجیحی و نباید از آن طفره رفت و باید تلاش شود الزامات مهار و مدیریت دلار در بازار آزاد را رعایت كنند.
او با بیان اینكه با انفعال شدید دولت برای پیاده‌سازی الزامات مهار قیمت ارز روبه‌رو هستیم گفت: نظام‌های چند نرخی ارز دارای الزاماتی است كه اگر رعایت نشود قیمت دلار در بازار آزاد هم مدام افزایش پیدا می‌كند و موجب می‌شود قیمت ارز در سایر بازارها نظیر بازار توافقی و ترجیحی هم افزایشی شود و این روند صعودی را طی كند.
افزایش انتظارات تورمی التهابات را بیشتر می‌كند
او با بیان اینكه تشدید نااطمینانی‌ها در بازار بر انتظارات تورمی اثرگذار است، افزود: البته پیش از این در مورد تقویت تاب‌آوری اقتصاد ایران، احتمال پیروزی جمهوری‌خواهان و احتمال تشدید تحریم‌های نفتی مباحثی مطرح كرده بودیم و هشدار بعدی این است كه هنوز ترامپ به كاخ سفید نیامده و بر مسند قدرت ننشسته است و هنوز صادرات نفت ایران در شرایط عادی است و امروز نگران آنیم كه در ماه‌های آتی با تشدید تحریم‌های نفتی به بخش پتروشیمی كشور برسند و این موضوع باعث افزایش التهابات بیشتر در اقتصاد كشور شود. شقاقی شهری در ادامه گفت: ضرورت دارد تا دولت در این شرایط بدون وقت‌كشی و فرصت‌سوزی‌ها از كسری‌های تجاری جلوگیری كند؛ چرا كه هر گونه تحریم جدیدی باعث روند صعودی نرخ دلار در بازار آزاد می‌شود و دولت باید با مسائل اقتصادی به صورت واقع‌بینانه‌تری برخورد كند و برنامه مشخصی هم برای شرایط سخت پیش رو داشته باشد. او با بیان اینكه با به وجود آمدن انتظارات تورمی مردم هم دست به خریدهای بیشتری می‌زنند افزود: مردم در این وضعیت به خرید بیشتر طلا و ارز رو می‌آورند كه منجر به التهاب بیشتر بازار ارز و طلا می‌شود. این در حالی است كه اگر دولت دغدغه‌مند بوده و صاحب برنامه و ایده باشد و تدابیر درستی هم ببیند حامل پیام مثبتی به جامعه است، اما با بی‌تفاوتی دولت و فرصت سوزی‌ها باعث نگرانی‌ها در بازار ارز می‌شود و این التهابات باعث می‌شود تا نرخ دلار در سایر بازارهای ارزی هم صعودی شود.