وام «مهربانی» به سبك قرارداد «تركمانچای»

تبلیغات گسترده برخی بانك‌ها برای پرداخت وام قرض‌الحسنه با كارمزد 4درصد، به اندازه كافی اغوا‌كننده است؛ اما نگاهی به «شرایط» پرداخت این وام كه عنوان پرطمطمراق «مهربانی» را هم به خود گرفته، نشان می‌دهد كه برخی بانك‌های دولتی كه این طرح را به راه انداخته‌اند، با ایجاد ساختاری كاملا یك‌طرفه بیشتر دنبال درآمدزایی برای خود و احتمالا جذب منابع مردم و متقاضیان وام بوده‌اند. در «طرح مهربانی» چند بانك دولتی مدت‌هاست با تبلیغات عجیب و غریبی كه از در و دیوار شهر بالا می‌رود یا در ساعات پربازدید برنامه‌های تلویزیونی پشت سرهم پخش می‌شود؛ مردم را دعوت به دریافت وام قرض‌الحسنه با كارمزد 4درصد می‌كنند. سقف این وام نیز 300 میلیون تومان عنوان شده كه روی كاغذ عدد بدی نیست و شرایطی كه در آگهی‌های تبلیغاتی هم دیده می‌شود هر بیننده‌ای را تشویق به استفاده از آن می‌كند. اما شرایطی كه بانك‌ها برای دریافت این وام گذاشته‌اند آن‌قدر عجیب و پیچیده است كه حتی شائبه ربوی بودن آن را نیز بیشتر می‌كند. برای نوشتن این گزارش، شرایط پرداخت وام قرض‌الحسنه تحت عنوان «طرح مهربانی» را در وبسایت دو بانك دولتی بررسی كرده و به نكات جالبی برخوردیم.

حكم قرض به شرط قرض چیست؟

اول از همه باید بگوییم كه این وام همین‌طوری به كسی داده نمی‌شود. بانك‌ها از متقاضیان پول می‌گیرند و به تناسب مدت زمانی كه پول آنها در حساب‌شان مانده وام می‌دهند. در واقع، بانك‌ها از مردم یك پولی را «قرض» می‌گیرند، از یك تا 18 ماه به صورت متغیر این پول را نزد خود نگه می‌دارند و تا سقف 300 میلیون تومان وام قرض‌الحسنه می‌دهند!

این اتفاق نوعی «قرض به شرط قرض» است كه در احكام اسلامی البته یك نوع عملیات ربوی است. این متن پرسش و پاسخی است كه در وبسایت آیت‌الله العظمی مكارم شیرازی درباره حكم «قرض به شرط قرض» آمده است: «پرسش: اگر شخصی به دیگری قرض دهد ولی شرط كند كه به شرطی بهت قرض می‌دهم كه بعدا تو هم باید به‌ اندازه همین مبلغ به من قرض دهی آیا این كار و این قرض اشكال دارد؟ پاسخ: این نوعی رباخواری است.» كاری كه بانك‌ها در این طرح می‌كنند شباهت تام و تمامی به چیزی دارد كه در پرسش یاد شده آمده است. بانك از متقاضی وام یك پولی را به صورت قرض دریافت می‌كند و مطابق با مدت زمان نگه داشتن پول در بانك، ‌وام می‌دهد. اما سقف این وام همان 300 میلیون تومان باقی می‌ماند. ضمن اینكه در طرح «مهربانی» تمام پولی كه شما به بانك «قرض» داده‌اید نیز به شما برگردانده می‌شود. یعنی هم پول‌تان را می‌گیرید و هم یك سودی بابت پولی كه به بانك قرض داده‌اید!

با چقدر پول می‌توان

300 میلیون تومان گرفت؟

اما شرایط وام گرفتن چیست؟ چقدر پول باید به بانك قرض دهید تا لطف كرده و به شما دوباره قرض بدهد؟

بانك‌ها برای این كار یك جدول تهیه كرده‌اند كه در وبسایت طرح‌های «مهربانی» آنها قابل دسترس است. در اینجا چند مثال در این باره می‌زنیم تا بیشتر روشن شود كه این وام چگونه و تحت چه شرایطی پرداخت می‌شود. البته تمام این بانك‌های مشاركت‌كننده در طرح «مهربانی»، یك ماشین‌حساب برای محاسبه میزان سپرده‌گذاری و دریافت وام هم در وبسایت خود گذاشته‌اند و تمام كارهای افتتاح حساب و پرداخت وام و... را نیز به صورت آنلاین انجام می‌دهند و نیازی به حضور در شعبه نیست.

مطابق این ماشین‌حساب، اگر 500 میلیون تومان را به مدت 18 ماه در یك بانك دولتی سپرده‌گذاری كنید، بعد از یك سال و نیم بانك به شما 300 میلیون وام می‌دهد! گذشته از اینكه در این یك سال و نیم پولی كه شما در بانك گذاشته‌اید با تورم موجود چه بلایی سرش می‌آید و آیا از ارزش آن كاسته می‌شود یا خیر، این را هم باید بگوییم كه 37 میلیون تومان در مجموع اقساط 60 ماهه این وام 300 میلیون تومان به عنوان كارمزد از شما دریافت می‌شود!

حالا اگر همین 500 میلیون تومان را یك ماهه به بانك «قرض» دهید، بانك به شما پس از یك ماه 83 میلیون تومان پرداخت می‌كند كه باید یك‌ساله آن را با سود 4درصد پس بدهید. اما اگر 500 میلیون به بانك بدهید و یك ماهه بخواهید وام بگیرید و قسط وام‌تان را هم در 5 سال تسویه كنید بانك به شما 16 میلیون و 650 هزار تومان وام می‌دهد و تازه 4درصد هم بابت این وام سود می‌گیرد! بانك دیگری كه از قضا این هم دولتی است شرایط جالب‌تری گذاشته و البته جدول بسیار گیج‌كننده‌ای نیز منتشر كرده كه هر كسی از آن سر درنمی‌آورد. اما یك مثال می‌زنیم: اگر در این بانك، شما
۸۱ میلیون تومان و به مدت ۱۲ ماه برای طرح مهربانی سپرده‌گذاری كنید، می‌توانید بعد از یك سال كه 81 میلیون شما در بانك ماند، مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان با اقساط ۶ ماهه بگیرید كه البته بخشی از این پول بابت كارمزد برداشت می‌شود. اما این برای اقساط 6 ماهه است و اگر بخواهید با اقساط 5 ساله وام بگیرید (چیزی كه به صورت گل‌درشت در آگهی‌های بازرگانی این بانك‌ها دیده می‌شود) بانك به شما كلا ۵۱ میلیون تومان وام می‌دهد. یا در مثالی دیگر، اگر شما ۳۰۰ میلیون تومان را به مدت ۳ ماه در این بانك برای طرح مهربانی سپرده‌گذاری كنید، می‌توانید در پایان ماه سوم مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان با اقساط ۶ ماهه بگیرید. اما برای اقساط 5 ساله رقم وام به 48 میلیون تومان می‌رسد! البته زیاد فرقی نمی‌كند چقدر سپرده بگذارید. سقف وام یكی است. مثلا‌ 5 میلیارد تومان را هم در بانك سپرده‌گذاری كنید درنهایت بعد از یك مدت زمانی، همان 300 میلیون تومان وام پرداخت می‌شود! در واقع سقف وام یكی است و فقط سپرده است كه فرق دارد!

این «ساختار یك‌طرفه» به گونه‌ای برپا شده كه قرارداد وام به سود طرف عرضه باشد. درحالی كه طرف عرضه كه همان بانك باشد، پول بیشتری دریافت كرده و مدت زمان زیادی هم این پول را نزد خود نگه داشته است. با توجه به تورم و كاهش ارزش پول، چه كسی این وسط سود بیشتری می‌برد؟

ضامن هم می‌خواهد

این را هم باید اضافه كنیم كه برخلاف تبلیغات دولت بر سر پرداخت بدون ضامن وام‌های خُرد، وام طرح مهربانی یك یا دو ضامن با گواهی كسر از حقوق ضامن نیاز دارد كه كار دریافت وام را برای كسانی كه پول‌شان را در بانك سپرده‌گذاری كرده‌اند بسیار سخت می‌كند.

نكته دیگر اینكه این وام‌ها «قابل انتقال» است و احتمالا از این پس باید منتظر خرید و فروش وام‌های «مهربانی» هم باشیم و این وسط یك عده‌ای كه وام را گرفته‌اند و از پس پرداخت اقساط برنمی‌آیند، در وبسایت‌های آگهی آنلاین دست به انتقال وام بزنند (این البته یك احتمال است و این احتمال هم براساس قانون كلی اقتصاد مطرح می‌شود كه هر جا رانتی باشد، فسادی هم به وجود می‌آید).

چرا این اتفاق می‌افتد؟

با روند تورم موجود كه مدت‌هاست در كانال 40درصدی به صورت مزمن باقی مانده و انگار به هسته سختی برخورد كرده، «پول» نیز به یك كالای گران تبدیل می‌شود. سیاست‌های تثبیتی نیز دلیلی شده بر «كمیاب» شدن پول. بانك مركزی به دنبال كاهش تورم است و البته این وظیفه ذاتی بانك مركزی است كه بر نظام پولی كشور نظارت مستقیم داشته باشد و ارزش پول ملی را نیز حفظ كند. بانك مركزی در این راه ابزارهایی دارد و یكی از این ابزارها كنترل ترازنامه‌های بانك‌ها و كاهش رشد نقدینگی از طریق فشار به منابع پایه پولی است.

در عین حال، نظام بانكی با مشكلاتی نظیر ناترازی‌های گسترده در منابع و هزینه‌های خود روبه‌رو است و شاید حالا كه پول به عنصری «كمیاب» و «گران» نیز تبدیل شده، ساز و كار جذب منابع با پیشنهاد وام دادن را در پیش گرفته‌اند.

چنین شیوه تسهیلات‌دهی كه بی‌شباهت به قرارداد «تركمانچای» هم نیست، درحالی است كه وام قرض‌الحسنه تعریف خاص خود را دارد و معمولا‌ به صورت «خُرد» و در ارقام كوچك توسط ساختاری اداره می‌شد كه پیش از انقلاب در نهادهای مذهبی ایران ریشه دوانده بود. اگر قرار به وام قرض‌الحسنه باشد، چه نیازی است به چنین تبلیغاتی كه با واقعیت نیز همخوانی ندارد؟ اگر قرار است منابع مردم گرفته شود و در ازای آن در شرایط تورمی، سودی پرداخت شود كه حتی از میزان تورم كمتر است، چرا مسوولان دولتی این موضوع را به شكلی دیگر به نام خود سند می‌زنند؟
منبع: اعتماد