مالیات خانه‌های خالی در نقطه «صفر»

با گذشت 4 روز از مهلت قانونی سازمان امور مالیاتی (پایان تیر ماه) برای اعلام خانه‌های خالی شناسایی شده در ۱۲ ماهه سال گذشته و محاسبه مالیات آنها، هنوز خبری در این باره نیست. ضمن اینكه آخرین اطلاعات منتشر شده توسط سازمان امور مالیاتی به نوعی از شكست سیاست «مالیات‌ستانی از خانه‌های خالی» خبر می‌دهد، چراكه برخی آمارها نشان می‌دهد كه رقم دریافتی مالیات از خانه‌های خالی در كل بهار امسال 5.8 میلیون تومان بوده. البته آمار دیگری نیز در این باره حاكی از آن است كه این رقم تا یك میلیارد تومان هم بوده است. هر چند این دو رقم با یكدیگر فاصله بسیار زیادی دارند؛ اما به هر حال، فاصله اصلی در جای دیگری ایجاد شده است، چراكه برآورد شده تا پایان امسال ۳‌‌‌ هزار و ۸۰۰ ‌میلیارد تومان درآمد از محل وصول مالیات بر خانه‌های خالی به دولت برسد.

با اینكه مالیات خانه‌های خالی به عنوان یك «پایه مالیاتی جدید» از سال 94 در دولت و مجلس به ‌طور همزمان در حال پیگیری بود؛ اما در سال ۱۳۹۹ برای اولین‌بار در بودجه گنجانده و مقرر شد سالانه 2 هزار ‌میلیارد تومان از محل این پایه مالیاتی وصول شود. طبق قانون مالیات خانه‌های خالی، اگر واحد مسكونی در شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر بیش از ۱۲۰ روز خالی از سكنه باشد، مشمول مالیات می‌شود و به ازای هر ماه بیش از زمان مذكور، ماهانه مشمول مالیاتی برمبنای مالیات بر درآمد اجاره به شرح ضرایب سال اول معادل شش برابر مالیات متعلقه، سال دوم معادل ۱۲ برابر مالیات متعلقه و سال سوم به بعد معادل ۱۸ برابر مالیات متعلقه خواهد شد. قانون، وظیفه شناسایی خانه‌های خالی را برعهده وزارت راه و شهرسازی گذاشته است و بدین منظور، سامانه املاك و اسكان در مرداد ماه سال گذشته آغاز به كار و صاحبان املاك را ملزم كرد كه اطلاعات سكونت خود را در این سامانه اعلام كنند.
براساس آخرین سرشماری نفوس و مسكن سال 95 حدود دو میلیون و 500 هزار خانه خالی در كشور وجود داشت كه معادل 8.5درصد از كل موجودی مسكن در كشور بود. اگرچه به نظر می‌رسد در این مدت تعداد خانه‌های خالی افزایش یافته و براساس پیش‌بینی تحلیلگران تعداد خانه‌های خالی از مرز سه‌ونیم میلیون واحد گذشته است. برخی دیدگاه‌ها وجود دارند كه معتقد است خالی گذاشتن خانه در هر كشور، نشانی از نبود آینده روشن اقتصادی است. در واقع افراد ترجیح می‌دهند كالای خود را بدون استفاده و حتی با وجود احتمال اتخاذ سیاست‌های تنبیهی خالی نگه می‌دارند چون می‌دانند در آینده قیمت این كالا افزایشی خواهد بود. اما نزدیك به 7 سال است كه دیدگاه دولت متفاوت است. دولت معتقد است وجود این تعداد واحد خالی از سكنه موجب بروز سفته‌بازی در بازار مسكن شده و «تقاضای واقعی» از بازار املاك را دور می‌كند. بنابراین، از دیدگاه مدافعان مالیات‌ستانی از خانه‌های خالی، مالیات سازوكاری است كه می‌تواند صاحبان املاك خالی را وادار به عرضه ملك كند. اتفاقی كه با عملكرد ضعیف در مدیریت آن، به جایی نرسیده است.
 سال گذشته، با وجود سر و صدا و حاشیه‌های فراوان در این باره، ۵۶۸ هزار واحد مسكونی خالی از سكنه برای اخذ مالیات شناسایی شد. آن‌گونه كه مشخص شد، میزان مالیات دریافتی از صاحبان این املاك خالی، نزدیك به 10 میلیارد تومان بوده است. بنابراین نكته اول این است كه حتی در «شناسایی» تعداد خانه‌های خالی در ایران نیز مشكلاتی وجود دارد. در واقع ساز و كار به كار گرفته شده برای شناسایی خانه‌های خالی به گونه‌ای بوده كه شاید كمتر از یك ششم آنها مشمول پرداخت مالیات شناخته شده‌اند. ضمن آنكه از همان تعدادی كه شناسایی شده‌اند هم به صورت كامل و جامع مالیات دریافت نشده است. به گفته جهانگیر رحیمی مدیركل دفتر طراحی و تحلیل فرآیند‌های مالیاتی سازمان امور مالیاتی، سال گذشته «از ۵۶۸ هزار واحد مسكونی خالی شناسایی شده از سوی وزارت راه و شهرسازی، بین ۵۰ تا ۶۰ مالك مالیات خود را پرداخت كردند.»
 باید توجه داشت كه در سال گذشته هم قانون دریافت مالیات از خانه‌های خالی به ‌طور كامل اجرایی نشد، چراكه باید اطلاعات ۱۲ ماهه سال گذشته از خانه‌های خالی شناسایی شده به سازمان امور مالیاتی برای اخذ مالیات ارسال می‌شد. در این راستا، ایسنا به نقل از وزیر راه و شهرسازی از گزارش حدود ۴۰۰ هزار خانه جدید خالی خبر داده است. علاوه بر این، محمودزاده، معاون ساختمان و مسكن این وزارتخانه نیز اعلام كرده كه ۱۲۰ هزار واحد مسكونی خالی شناسایی و به سازمان مالیاتی معرفی شده است.
سازمان امور مالیاتی نیز اعلام كرده كه اطلاعات جدیدی از وزارت راه و شهرسازی درباره خانه‌های خالی ارسال شده است اما باید تا پایان تیر ماه منتظر ماند كه این واحدهای مسكونی ارزش‌گذاری و مالیات آنها محاسبه شود تا اطلاعات مالیاتی آنها به صورت دقیق منتشر شود. بنابراین سازمان امور مالیاتی باید تا پایان تیر ماه مالیات كل خانه‌های خالی شناسایی شده در سال قبل را به ‌طور كامل م حاسبه و برای مطالبه مالیات اقدام كرده باشد. در این بین، اطلاعات مربوط به مالیات خانه‌های خالی نیز تا پایان تیر ماه امسال باید در درگاه مالیاتی به اطلاع مشمولان برسد و آنها نیز تا پایان مرداد ماه سال جاری فرصت دارند كه مالیات خود را بپردازند. اگر مشمولان مالیات خانه‌های خالی تا پایان مرداد ماه امسال، مالیات را نپردازند، از سوی سازمان امور مالیاتی برای آنها برگه مطالبه مالیات صادر خواهد شد.
 البته قانون مالیات خانه‌های خالی از زمانی كه اجرای آن شروع شود تاكنون كه در حال اجراست، همواره مورد انتقاد كارشناسان و مسوولان به خصوص مجلسی‌ها بوده است. این انتقادات ناشی از روند شناسایی واحدهای مسكونی خالی از سكنه تا اخذ مالیات از آنها است زیرا، گفته می‌شود كه وزارت راه و شهرسازی به عنوان نهاد مربوطه برای شناسایی خانه‌های خالی سریع و كارآمد عمل نمی‌كند. همچنین، به اعتقاد كارشناسان، وزارت راه و شهرسازی در برخی موارد به اشتباه محل سكونت افراد را به عنوان خانه خالی اعلام می‌كند یا اطلاعات خانه‌های شناسایی شده برای اخذ مالیات ناقص است یا فرآیند شناسایی و ارسال اطلاعات خانه‌های خالی به سازمان مالیاتی بسیار زمان‌بر است.
عطا آیت‌اللهی، كارشناس مسكن نیز در این باره می‌گوید: «اینكه برخی افراد دارای تعداد زیادی مسكن هستند و باید هم مالیات بدهند كاملا منطقی است، منتها این موضوع به معنای راه‌حلی برای برطرف كردن مشكل مسكن تلقی نمی‌شود. اینكه برخی افراد گمان می‌كنند اگر مالیاتی از افراد متمول گرفته شود آنها هم آپارتمان‌ها و واحدهای مسكونی كه تاكنون خالی بوده را به بازار عرضه خواهند كرد درست به نظر نمی‌رسد، چراكه راه‌های گوناگونی برای فرار از مالیات خانه‌های خالی وجود دارد. افرادی كه طراح این ایده و تفكر برای اخذ مالیات از خانه‌های خالی بودند كه با كلی سر و صدا آن را در مجلس به تصویب رساندند باید فكر روش اجرای آن را هم می‌كردند و امروز باید پاسخ دهند كه چرا تنها 2500 خانه از 2 میلیون و 500 خانه خالی به ثبت رسیده است!»