1200 میلیارد دلار خسارت تحریم

سید سعیدرضا عاملی رنانی، دبیر پیشین شورای عالی انقلاب فرهنگی و رییس دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران، به تازگی در یك برنامه خبری كه از رسانه ملی پخش می‌شد از خسارت‌های وارده تحریم‌ها بر كشور انتقاد و اعلام كرد «میزان این خسارت‌ها از سال ۱۳۹۱ تاكنون به 1200 میلیارد دلار رسیده است كه این خسارت‌ها در اصل به مردم ایران وارد شده است و حتی داروهای خاص هم شامل تحریم شدند، البته خوشبختانه حدود ۹۵ درصد از تولید دارو در داخل كشور انجام می‌شود اما برخی از داروها كه مربوط به بیماران پروانه‌ای می‌شود هم تحریم و نایاب شده‌اند كه این دسته از بیماران به‌شدت اذیت شدند؛ این در حالی است كه یك سرمایه‌ای به نام حقوق بین‌المللی وجود دارد كه ما از این سرمایه چندان استفاده‌ای نكرده‌ایم.»

البته پیش از این، حسین سلاح‌ورزی، رییس پیشین اتاق ایران نیز از ضرر و زیان 1200 میلیارد دلاری تحریم‌ها به ایران خبر داده بود. اما اگر صحبت‌های جدید دبیر پیشین شورای عالی انقلاب فرهنگی را كه در یك رسانه مهم مانند صدا و سیما پخش شده ملاك قرار دهیم، به عدد نجومی و هنگفت 100,800,000,000,000,000 تومان (با نرخ فعلی دلار) یا به عبارتی 100800 هزار میلیارد تومان می‌رسیم كه حتی خواندنش هم سرگیجه‌آور است. اما این عدد به معنای این است كه هر ایرانی از تحریم‌ها یك میلیارد و 185 میلیون تومان زیان دیده است.

تحریم‌ها از چه زمانی آغاز شد؟

تحریم‌های امریكا علیه ایران از سال ۱۹۷۹ آغاز شد و در سال‌های اخیر شدت گرفت، این تحریم‌ها شامل تحریم‌های اقتصادی، تجاری و مالی می‌شود كه همه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد ایران تاثیرگذار بوده‌اند.

تحریم‌ها تاكنون اثرات زیادی بر اقتصاد ایران داشته‌اند؛ از محدودیت در واردات كالاها و خدمات اساسی گرفته كه باعث بروز مشكلات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی شده‌اند تا افزایش هزینه‌ها و ایجاد اختلالات در نظام بانكی، حمل‌ونقل، بیمه، كشتیرانی و خدمات بندری كه باعث افزایش هزینه‌ها و ایجاد اختلالات جدی در واردات به ایران شده‌اند. محدودیت در دسترسی به فناوری‌ها و كالاهای دوكاربرده نیز از دیگر موارد تحریمی در این مدت بوده است و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به ویژه قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷ و ۱۹۲۹، دسترسی ایران به فناوری‌ها و كالاهایی كه می‌توانند در برنامه‌های هسته‌ای و نظامی مورد استفاده قرار گیرند را محدود كرد.

تحریم‌ها مانعی جدی بر سر راه تولید و تجارت

تحریم‌های تجاری هم كه شامل ممنوعیت انجام هرگونه تجارت با دولت، شركت‌ها و اتباع ایرانی، ممنوعیت واردات كالاها و خدمات ایرانی به امریكا و ممنوعیت واردات كالاهای امریكایی به ایران بوده تاكنون خسارت‌های زیادی را بر كشور وارد كرده است، از افت تولید و رشد اقتصادی تا بیكاری و بی‌ثباتی اقتصادی كه باعث شده‌اند بسیاری از شركت‌ها و كسب‌وكارها از همكاری با ایران خودداری كنند.

در كنار این موارد تحریم‌ها در طول این سال‌ها باعث كاهش دانش و فناوری‌های جدید نیز شده‌اند چرا كه دسترسی به فناوری‌ها و كالاهای پیشرفته محدود شده‌اند و همچنین مشكلات رفاهی عمیقی را برای ایرانیان ایجاد كرده است به‌طور كلی تحریم‌ها باعث شده‌اند كه دسترسی ایران به بازارهای بین‌المللی و توسعه اقتصادی محدود شود و در نتیجه تحقق به اهداف سیاسی و اقتصادی نیز با چالش روبه‌رو شوند.

لغو تحریم‌ها چه آثاری دارد؟

در صورتی كه تحریم‌های ایران برداشته شود كشورهای عربی كه به خاطر تحریم‌های نفتی ایران بازارهای جهانی را در دست دارند رقیب قدرتمندی مانند ایران پیدا می‌كنند و ایران بزرگ‌ترین رقیب تركیه در صنعت گردشگری خواهد شد و میلیون‌ها نفر از سراسر جهان برای دیدن اماكن تاریخی به ایران سفر می‌كنند.

ایران بدون تحریم‌ها بزرگ‌ترین رقیب روسیه در بازار گاز جهان خواهد شد و اگر ایران به اروپا گاز صادر كند روسیه ورشكست خواهد شد و در صورت لغو تحریم‌ها صدها هواپیما به ناوگان هواپیمایی ایران اضافه خواهد شد كه رقیب جدی برای هواپیمایی تركیش می‌شود و حتی كویر لوت به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین قادر است به بزرگ‌ترین نیروگاه برق خورشیدی تبدیل شود و از این نظر هم رقیبی برای چین، عربستان و مراكش خواهد بود.

كاهش تولید ناخالص داخلی

وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در مورد ادامه‌دار شدن تحریم‌ها و خسارت‌های وارده بر اقتصاد ایران به «اعتماد» گفت: از اوایل دهه ۹۰ و از زمانی كه تحریم‌ها بر اقتصاد ایران شدت گرفت تغییرات زیادی ایجاد شده است. در آن زمان (اوایل دهه نود) تولید ناخالص داخلی كشور به قیمت جاری ۶۴۰ میلیارد دلار بود و امروز پس از گذشت حدود ۱۲ سال از آن تاریخ، تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت جاری ۴۰۰ میلیارد دلار كاهش پیدا كرده است.

او ادامه داد: این در حالی است كه اگر تحریم‌ها اتفاق نمی‌افتاد و اصلاحات ساختاری در جهت بهبود اقتصاد ایران طی می‌شد برای سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی (پایان سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴) تولید ناخالص كشور باید حول و حوش یك تریلیون دلار می‌شد، به عبارتی ما در طول این مدت حدود ۶۰۰ میلیارد دلار (جی‌دی‌پی) یا تولید ناخالص داخلی را از دست داده‌ایم و تولید ناخالص داخلی ایران ۴۰۰ میلیارد دلار است.

شقاقی شهری تصریح كرد: موضوع دوم در حوزه افت درآمدهای نفتی است، چرا كه پیش از تحریم‌ها سالانه حدود دو و نیم میلیون بشكه نفت صادر می‌كردیم اما بعد از تحریم‌ها و در سال‌های ابتدایی دوره تحریم و در زمان ریاست‌جمهوری (اوباما) و سال‌های دوره دوم تحریم‌ها و زمانی كه (ترامپ) در دور دوم رییس‌جمهور شد به‌شدت صادرات نفت ایران كاهش پیدا كرد.

كاهش صادرات یك و نیم میلیون بشكه نفت در روز

او خاطرنشان كرد: در حالی كه ایران می‌توانست دو و نیم میلیون بشكه نفت بفروشد اما در طول حدود ۷ سال ریاست‌جمهوری این افراد میانگین صادرات نفت كشور حدود یك و نیم میلیون بشكه نفت شد.

شقاقی شهری ادامه داد: اگر این میزان یك و نیم بشكه نفت را ضربدر ۷ سال كنیم، حول و حوش ۱۰ میلیون بشكه نفت خواهد شد یعنی به همین میزان صادرات نفت ایران كاهش پیدا كرده است. حال اگر ۱۰ میلیون بشكه نفت را ضرب در ۳۶۵ روز كنیم و میانگین قیمت نفت را هم حدود ۶۰ دلار در نظر بگیریم رقمی حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار می‌شود كه همین میزان درآمدهای نفتی از بین رفته است.

این كارشناس اقتصادی گفت: البته می‌بایست سایر درآمدها را هم در نظر گرفت، چرا كه در بخشی از تحریم‌ها می‌توانستیم صادرات غیر نفتی كشور را توسعه دهیم كه آنها هم از بین رفتند، یعنی این رقم ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار كاهش درآمدهای نفتی است كه اگر ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی را هم به این اعداد اضافه ‌كنیم حدود ۶۰۰ میلیارد دلار از (جی دی پی) ناپدید شده و به همین میزان هم درآمدهای حاصل از صادرات نفت و غیرنفتی از بین رفته است و این عدد ۱ تریلیون و ۲۰۰ میلیارد دلاری كه آقای عاملی اعلام كرده‌اند عدد بیش‌برآوردی است.

كیك اقتصاد كوچك‌تر شد

او تصریح كرد: با برآوردی كه از دوران تحریم‌ها در دور اول و در زمان (اوباما) و چهار سال دوران اول ریاست‌جمهوری ترامپ می‌توان داشت در مجموع حدود ۶۰۰ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی و غیر نفتی كشور از بین رفته است، اما همانطور كه اشاره شد تولید ناخالص داخلی كشور كه از ابتدای تحریم‌ها ۶۴۰ میلیارد دلار بود در صورتی كه تحریم‌ها رخ نمی‌داد و روند ساختاری كشور هم طی می‌شد امروز كیك اقتصاد كشور می‌بایست حول و حوش یك تریلیون دلار می‌شد، این در حالی است كه این میزان حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است و ۶۰۰ میلیارد دلار از اندازه كیك اقتصاد ایران كاسته شده است و به همین میزان هم درآمدهای نفتی و غیر نفتی از بین رفته است.

شقاقی شهری افزود: در دور دوم تحریم‌ها و زمان ترامپ كه به فشار بزرگ معروف شد صادرات نفت ایران نصف شد و پیش از تحریم‌ها كه سالانه ۶۰ میلیارد دلار صادرات نفت ایران بود پس از فشار بزرگ تحریم‌های ترامپ این صادرات به زیر۳۰ میلیارد دلار افت كرد و ۳۰ میلیارد دلار سالانه از درآمدهای نفتی ایران از بین رفت و مجموع افت صادرات نفتی و غیرنفتی بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار می‌شود كه از ابتدای دهه ۹۰ تاكنون رخ داده است، البته كیك اقتصاد ایران در حال حاضر (۲۰۲۵ میلادی) حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است و ۶۰۰ میلیارد دلار از اندازه كیك اقتصاد ایران كم شده است.