وقتی برج میلاد را نمی‌بینیم، نفس ما می‌گیرد

 از روز جمعه 16 آذر به دنبال كاهش دما، آلودگی هوا در كشور تا حد وضعیت ناسالم و خطرناك شدت گرفت. ظهر دیروز هم گزارش سامانه پایش كیفی هوای كشور نشان داد كه كیفیت هوا در 51 شهر به وضع ناسالم برای گروه‌های حساس (با شاخص 101 تا 150) در 10 شهر به وضع ناسالم برای همه گروه‌ها (با شاخص 150 تا 200) در یك شهر به وضع بسیار ناسالم (با شاخص 201 تا 300) و در یك شهر به وضع خطرناك (با شاخص 301 تا 500) رسیده و در مجموع، ساكنان 63 كشور دیروز هوای ناسالم و خطرناك برای سلامت تنفس كرده‌اند به گونه‌ای كه از ابتدای هفته جاری، مدارس مقطع پیش دبستان و ابتدایی یا تمام مقاطع تحصیلی در بعضی از این شهرها غیرحضوری شد و البته با آخرین گزارش سازمان هواشناسی معلوم شد كه هوای كلانشهرها، شهرهای صنعتی و پرجمعیت، تا پایان این هفته هم آلوده خواهد بود.

هوای پایتخت هم از روز جمعه در شرایط ناسالم بود و آلودگی هوای تهران تا دیروز هم ادامه یافت و بارش اندك صبحگاهی در پایتخت هم تاثیر چشمگیری در بهبود كیفیت هوای تهران نداشت به گونه‌ای كه بعدازظهر دیروز، كیفیت هوای تهران با شاخص 108 در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس بود. البته كیفیت هوای روزهای شنبه و یكشنبه در تهران بدتر از دیروز بود چنانكه طبق گزارش شركت كنترل كیفیت هوا، آلودگی هوا از بعد از ظهر شنبه در تهران شدت گرفت به گونه‌ای كه تا غروب شنبه، كیفیت هوای پایتخت از وضع ناسالم برای گروه‌های حساس به وضع ناسالم برای همه گروه‌ها رسید. در گزارش این نهاد وابسته به شهرداری تهران آمده بود كه پایتخت از ابتدای سال تا روز 19 آذر را با 5 روز هوای پاك، 79 روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، 6 روز ناسالم برای همه گروه‌ها و 175 روز با وضع قابل قبول سپری كرده و روز یكشنبه هم سرپرست شركت كنترل كیفیت هوای تهران گفت كه كیفیت هوای پایتخت طی 8 ماه اخیر در مقایسه با مدت مشابه پارسال وضعیت بدتری داشته چنانكه از ابتدای سال تا 18 آذر، ۳۱.۵ درصد روزها ولی پارسال ۲۸.۵درصد روزها كیفیت هوای پایتخت نامطلوب بوده است. نكته مهم در گزارش دیروز سامانه پایش كیفی هوای كشور این بود كه غیر از شهر چوار (استان ایلام) رباط‌كریم (استان تهران) قم (استان قم) و رفسنجان (استان كرمان) باقی شهرها هوای آلوده به ذرات معلق داشتند اما در رباط‌كریم، قم و رفسنجان، آلاینده اصلی هوا، دی‌اكسید نیتروژن (no2) و در چوار، ازون (o3) بوده كه طبق توضیح سازمان حفاظت محیط زیست، هر دو آلاینده بر اثر احتراق وسایل نقلیه، سیستم‌های گرمایش، فعالیت نیروگاه‌ها، خودروهای دیزلی، موتوسیكلت‌های فرسوده، بخارات بنزین و استفاده از سوخت گازوییل در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها تولید می‌شود.

سالانه 50 هزار نفر می‌میرند چون قانون هوای پاك اجرا نمی‌شود

دیروز، وزیر بهداشت در همایشی كه با حضور رییس‌جمهوری برگزار شد، از افزایش جانباختگان آلودگی هوا در كشور به سالانه 50 هزار نفر خبر داد و رقم خسارت ناشی از آلودگی هوای كشور را تا 20 میلیارد دلار در سال اعلام كرد.
همزمان با این همایش، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم در یك جلسه خبری با اظهار اینكه  «تصمیمات ناگهانی و موقت مانند تعطیلی مدارس و حضور ۵۰درصدی كارمندان در ادارات، به آلودگی هوا كمكی نمی‌كند» بر ضرورت اقدامات مبتنی بر مباحث علمی به جای دل بستن به وضعیت آسمان، باد و باران تاكید كرد و گفت: «رییس‌جمهور درباره توقف مازوت‌سوزی دستور صادر كرده و این یك اقدام قابل تقدیر است چون مازوت سبب آزاد شدن آلاینده‌های فراوانی در محیط می‌شود كه كربن سیاه (دوده سیاه) و دی‌اكسید گوگرد از خطرناك‌ترین آلاینده‌های ناشی از مازوت‌سوزی است چرا كه كربن‌سیاه سرطان‌زاست و به همین سبب، تمام كشورهای دنیا، ابتدا برای گوگردگیری مازوت اقدام می‌كنند و از این سوخت در مكان‌های خالی از جمعیت استفاده می‌كنند.»
علیرضا رییسی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به هزینه 12 میلیارد دلاری تحمیل شده بر نظام سلامت به دلیل آلودگی هوا، با انتقاد از اجرای ناقص قانون هوای پاك، آن هم با گذشت 6 سال از تصویب این قانون گفت: «توسعه سیستم حمل و نقل عمومی یكی از تكالیف قانون هوای پاك است ولی تعداد اتوبوس‌های شهر تهران نسبت به 10 سال قبل كاهش یافته و از حدود ۸ هزار دستگاه به حدود ۲ هزار دستگاه رسیده. در قانون هوای پاك، سهم 50 درصدی برای استفاده از حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شده ولی در حال حاضر، 13درصد مردم از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌كنند. ۶۰ درصد آلودگی هوا ناشی از سیستم موتوری در كشور است ولی 11 میلیون موتوسیكلت فعال در كشور، سوخت را بد می‌سوزانند و در گروه وسایل نقلیه فرسوده‌اند و طبق قانون باید از چرخه خارج شوند و فقط ۶ هزار موتوسیكلت معاینه فنی دارند. از مجموع حدود ۱۴ میلیون خودرو در كشور، بیش از دو میلیون خودرو، فرسوده‌اند و خودروهایی كه در كشور تولید می‌شوند هم كیفیت چندانی ندارند و بیش از استاندارد سوخت مصرف می‌كنند كه مصرف بالاتر سوخت هم یكی از عوامل آلودگی هواست. با وجود تاكید قانون هوای پاك، از 112 میلیون لیتر بنزین مصرفی روزانه در كشور، فقط ۴۴ میلیون لیتر و حدود 40درصد بنزین مصرفی، استاندارد یورو ۴ دارد. اسقاط وسایل نقلیه فرسوده از محورهای اصلی قانون هوای پاك بوده ولی از سال 1396 تا پایان سال 1402، فقط ۴۴۰ هزار خودروی فرسوده از چرخه خارج‌ شده‌اند. مصرف گازوییل در خودروهای دیزلی و گرد و خاك هم یكی از عوامل آلودگی هوای كشور است، چنانكه میزان آلودگی ناشی از گازوییل‌سوزی خودروهای دیزلی بسیار بالاست و شهر زابل در استان سیستان‌ و بلوچستان، بیشترین آلودگی ناشی از گرد و خاك را در كشور تجربه می‌كند.»

افزایش 36درصدی مراجعات بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها در 10 استان كشور در هفته اخیر

طبق گزارش سازمان اورژانس كشور، افزایش آلودگی هوا طی روزهای اخیر، آمار مراجعات بیماران تنفسی به اورژانس مراكز درمانی در 10 استان كشور را هم افزایش داده چنانكه در گزارش این مركز آمده كه در فاصله 11 تا 16 آذر امسال در مجموع 18 هزار و 257  نفر در شهرهای تهران، كرج، اراك، اصفهان، قم، مشهد، تبریز، ارومیه، یزد و اهواز بابت مشكلات تنفسی به اورژانس بیمارستان‌ها مراجعه كرده‌اند در‌حالی كه در مدت مشابه شهریور امسال، تعداد این مراجعات 13 هزار و 430 نفر بوده و بنابراین، مراجعات 11 تا 16 آذر نسبت به مدت مشابه شهریور 36درصد رشد داشته است. طبق این گزارش، بیشترین مراجعات در فاصله روزهای 11 تا 16 آذر سال جاری بابت مشكلات تنفسی ناشی از تشدید آلودگی هوا، در شهر مشهد (5443 نفر) تهران (3776 نفر) اهواز (3117 نفر) و كرج (2167 نفر) بوده كه این مراجعات در شهرهای مشهد، تهران و اهواز نسبت به بازه زمانی مشابه در شهریور امسال رشد داشته است. بخش دیگری از این گزارش نشان می‌دهد كه بیشترین رشد مراجعات به اورژانس بیمارستان‌ها به دلیل مشكلات تنفسی در فاصله 11 تا 16 آذر امسال نسبت به بازه زمانی مشابه در شهریور سال جاری، در شهر اراك (با رشد 168درصدی) تهران (با رشد 72درصدی) یزد (با رشد 59درصدی) قم (با رشد 55درصدی) و اهواز (با رشد 38درصدی) بوده است.
دكتر بابك یكتاپرست؛ سخنگوی سازمان اورژانس كشور در گفت‌وگو با «اعتماد» در توضیح افزایش مراجعات بیماران به اورژانس مراكز درمانی در هفته اخیر به دلیل آلودگی هوا در اغلب استان‌ها، از استقرار اتوبوس آمبولانس در میدان‌های اصلی شهرهای با هوای آلوده‌تر نسبت به بقیه شهرها خبر می‌دهد و با اشاره به این نكته كه استقرار اتوبوس آمبولانس‌های سازمان اورژانس كشور در میدان‌های اصلی كلانشهرها یا شهرهای صنعتی با هوای آلوده‌تر در این ایام، با توجه به گزارش مراجعات یا تماس‌ها به دلیل مشكلات تنفسی و همچنین هشدارهای آلودگی هوا در این شهرها صورت می‌گیرد، می‌گوید: «ماهیت فعالیت سازمان اورژانس، خدمت در شرایط اضطرار است و آلودگی هوا هم یك شرایط اضطراری محسوب می‌شود، بنابراین در این شرایط خاص كه با افزایش آلودگی هوا و شدت گرفتن غلظت آلاینده‌ها در كلانشهرها مواجهیم، اتوبوس آمبولانس‌ها را در میدان‌های اصلی این شهرها مستقر می‌كنیم تا دسترسی سریع‌تری به مصدومان احتمالی در سطح شهرها داشته باشیم. به دنبال افزایش آلودگی هوا در فاصله 11 تا 17 آذر امسال، طی این مدت در مناطق در معرض آلودگی كل كشور 3419 مورد تماس با اورژانس به دلیل مشكلات تنفسی داشتیم كه این تماس‌ها نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته، رشد 14درصدی داشته است.»
یكتاپرست همچنین در توضیح دلیل افزایش مراجعات بیماران قلبی تنفسی در زمان شدت گرفتن آلودگی هوا می‌گوید: «با سرد شدن هوا و كاهش دما، پدیده‌ای به نام وارونگی هوا بروز می‌كند و این پدیده به این معناست كه هوای سرد و متراكم‌تر، در لایه‌های پایین سطح شهرها و در واقع در سطحی كه شهروندان در حال تردد و تنفس هستند، متمركز می‌شود و به دنبال افزایش آلودگی هوا، غلظت آلاینده‌ها در هوایی كه تنفس می‌كنیم هم بیشتر می‌شود. آلاینده‌ها شامل آلاینده‌های گازی مثل دی‌اكسید گوگرد و اكسیدهای نیترات و گاز ازون و مونوكسید كربن یا ذرات معلق مثل ذرات گرد و غبارند كه به دنبال كاهش دما، غلظت آلاینده گازی یا ذرات معلق در هوای سرد متراكم و در همان هوایی كه نفس می‌كشیم هم افزایش می‌یابد. ورود این آلاینده‌ها به ریه، با عوارض زودرس و عوارض دیررس و تخریبی همراه است. از‌جمله عوارض زودرس تنفس آلاینده‌های سمی مثل دی‌اكسید گوگرد این است كه به دنبال ورود این آلاینده به مجاری تنفسی، بینی و حلق و جدار مجرای تنفسی ملتهب می‌شود و علایمی مثل سوزش بروز می‌كند و حتی در مناطقی مثل جنوب تهران كه به دلیل تراكم ترافیك، با تمركز آلاینده‌ها مواجهیم، حتی سوزش قرنیه و سوزش چشم و اشكریزش هم بروز خواهد كرد. مبتلایان بیماری تنفسی یا قلبی هم البته با تنفس چنین آلاینده‌هایی، علایم سریع‌تری دارند چنانكه ورود این آلاینده سمی به ریه بیماران تنفسی، منجر به سرفه و تنگی نفس و علایم آسم می‌شود. در مورد مبتلایان قلبی، به دلیل آنكه مقدار اكسیژن در هوایی كه تنفس می‌كنند كاهش می‌یابد، چون گازهای آلوده، حجم بیشتری از هوا را اشغال كرده‌اند، مقدار اكسیژنی كه در هر تنفس وارد خون بیماران قلبی می‌شود، كمتر است و كاهش اكسیژن‌رسانی به قلب، باعث افزایش بروز علایم قلبی در این بیماران خواهد شد و البته كاهش حجم اكسیژن در خونی كه به مغز می‌رسد هم همین عوارض را خواهد داشت. همین وضع، علایم اولیه‌ای از جمله اشكریزش و احساس سوزش در قفسه سینه و تنگی نفس و سرفه به دنبال دارد، اما بروز سكته‌های مغزی و سكته‌های قلبی و بیماری‌های تنفسی مزمن را هم سبب خواهد شد. آلودگی هوا و افزایش غلظت آلاینده‌ها، علاوه بر عوارض كوتاه‌مدت و زودرس، علایم درازمدتی مثل سرطان‌های دستگاه تنفسی هم خواهد داشت كه البته علایم این عوارض دیررس، ممكن است در 5 سال آینده نمایان شود. اما علاوه بر این عوارض زودرس و دیررس و علایم نمایانی همچون احساس تنگی نفس و سرفه، آلودگی هوا علایم پنهانی هم ایجاد می‌كند. كاهش اكسیژن‌رسانی به مغز به دلیل افزایش غلظت آلاینده‌ها در هوایی كه تنفس می‌كنیم، باعث احساس خستگی و پرخاشگری و كم‌طاقتی می‌شود و به دلیل تاثیرات روانی، بر ارتباط فرد با خانواده و همكاران و سایر شهروندان اثرگذار است. بنابراین آلودگی هوا هم بر سلامت روانی و هم بر سلامت جسمی شهروندان تاثیر می‌گذارد.»
نیمه آبان امسال، به دنبال ارایه گزارش رییس سازمان حفاظت محیط زیست در جلسه هیات دولت درباره تبعات مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، رییس‌جمهوری دستور داد كه مازوت‌سوزی در سه نیروگاه كرج، اصفهان و شازند به مدت یك‌سال متوقف شود كه البته طی روزهای اخیر، معاون سازمان حفاظت محیط زیست گفت كه به دنبال تخلف وزارت نیرو و وزارت نفت در بازگشت مازوت‌سوزی در همین نیروگاه‌ها، سازمان حفاظت محیط زیست در مورد تخلف این دو وزارتخانه اقدام قضایی انجام خواهد داد. در ایام آلودگی هوا، اولین تصمیم مسوولان شهری، توقف فروش طرح روزانه ترافیك، غیرحضوری شدن برخی مقاطع تحصیلی، توقف موقت صنایع آلاینده و زوج و فرد شدن ترددخودروهاست چنانكه در همین روزهای اخیر هم چنین اقداماتی را شاهد بودیم ولی باز هم تغییر محسوسی در كیفیت هوای شهرهای دارای هوای آلوده اتفاق نیفتاد.
احد وظیفه؛ رییس مركز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشكسالی سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با «اعتماد» در توضیح چرایی كاهش نیافتن آلودگی هوای كلان‌شهرها به دنبال اقداماتی از این دست می‌گوید: «در این روزها و ایام مشابهش، ما كاهشی در تردد خودروها نمی‌بینیم و همچنان، با وجود تعطیلی مدارس، شلوغی خیابان‌ها و ترافیك و تراكم رفت و آمد را شاهدیم. طبق مطالعاتی كه سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام داده، حجم عمده آلودگی كلان‌شهرها و از جمله تهران، رفت و آمد خودروها و به خصوص، موتوسیكلت‌هاست. روزانه چند میلیون خودرو در شهر تهران تردد می‌كنند كه البته بخشی از ورود و خروج این خودروها، از سر اجبار است چون فردی كه ساكن ماهدشت كرج است، در تهران شاغل است و البته دلیل این وضع هم افزایش فاصله طبقاتی است به این معنا كه به دلیل گرانی قیمت خانه یا حتی گرانی اجاره‌بها در شهر تهران، افراد ناچار می‌شوند در فاصله 50 یا 100 كیلومتری پایتخت ساكن شوند و بنابراین، ناچار به رفت و برگشت هستند كه البته همین رفت و برگشت هم باعث افزایش ترافیك و افزایش مصرف سوخت و افزایش آلاینده‌های هوا می‌شود، چون تكنولوژی خودروهای تولید ایران نسبت به استانداردهای جهانی عقب‌تر و بنابراین، مصرف سوخت‌شان هم بالاتر است. علاوه بر این، سیستم حمل و نقل عمومی هم چندان به‌روز نیست و تعداد كم و كیفیت پایینی هم دارد چنانكه اتوبوس‌هایی كه در كلان‌شهرهایی مثل تهران می‌بینیم، با اتوبوس‌های در شهرهای پیشرفته‌ای مثل توكیو و پكن و لندن قابل مقایسه نیستند علاوه بر اینكه در این شهرهای پیشرفته، تراموا و قطار و اتوبوس برقی و دوچرخه هم استفاده می‌شود درحالی كه در ایران، چنین وسایلی نداریم و اتوبوس‌های‌مان هم سوخت با آلایندگی زیاد مصرف می‌كنند. در كنار این وضع، با پدیده وارونگی دمایی به عنوان ویژگی ایام زمستانه هم مواجهیم. البته در زمان‌هایی عبور سیستم‌های بارشی، كم یا زیاد می‌شود كه به نسبت زیاد شدن این سیستم‌های بارشی، آلودگی هم كاهش خواهد یافت ولی در سال‌هایی كه سیستم‌های جوی پایدار حاكم‌اند، پایداری شرایط باعث تجمع آلاینده‌ها و در نتیجه، افزایش آلودگی هوا خواهد شد. بنابراین، نباید انتظار داشته باشیم كه با تعطیل شدن مدرسه‌ها تاثیر زیادی در كیفیت هوای شهرهای‌مان شاهد باشیم.»
وظیفه در پاسخ به تاثیر وضعیت جغرافیایی شهرها بر میزان انباشت آلاینده‌ها و كیفیت هوا هم می‌گوید: «حتما وضعیت جغرافیایی شهرها در كیفیت هوا اثرگذار است. البته گاهی گفته می‌شود كه تهران چون از دو سمت بین كوهستان قرار گرفته، هوای آلوده‌تری دارد درحالی كه این گفته به ‌طور صددرصد قابل تایید نیست ولی عرض جغرافیایی و موقعیت توپوگرافی منطقه حتما بر كیفیت هوا اثرگذار است الزاما تمام شهرهای واقع در دشت‌ها، هوای عاری از آلاینده ندارند، چنانكه شهر دهلی در كشور هند، در دشت واقع شده ولی هوای بسیار آلوده‌ای دارد و غلظت آلاینده‌ها در هوای دهلی، به نوع توده هوا یا نوع الگوی جوی حاكم بر این شهر مربوط است. البته در شهرهایی هم كه وزش باد قابل ملاحظه‌ای را شاهدیم، اقلیم این شهرها مانع از تجمع آلاینده‌ها خواهد شد. اما درمورد تهران ذكر یك نكته مهم است و اینكه جریان هوا از كوه به دشت و از دشت به كوه در طول شب و روز تغییر می‌كند به این معنا كه در طول روز از جنوب تهران به سمت شمال وزش باد ولو یك جریان نسبی ضعیف را شاهدیم و در طول شب هم همین جریان از كوه به دشت می‌وزد و رود دره‌های تهران، مثل ریه‌های شهر هستند كه هوای تازه را از كوهستان به پایین دست می‌رسانند. بنابراین، كوهستان شمال تهران، عامل تاثیرگذار در كاهش آلودگی هوای شهر است.»