6 نكته پنهان در آمار بیكاری

مركز آمار نرخ بیكاری تابستان امسال را 7.9 درصد اعلام كرد كه كمترین مقدار این آمار از سال ۱۳۸۴ است. همزمان نرخ مشاركت اقتصادی (نسبتی از جمعیت كه شاغل یا در جست‌وجوی كار است) هم نسبت به تابستان گذشته بیشتر شده و به 41.6 درصد رسیده اما تا اوج تاریخی ۴۸درصدی آن فاصله زیادی دارد. همزمان، ‌آمارها نشان می‌دهد كه عدد شاغلان كشور هنوز به عددی كه در تابستان 98 بوده، نرسیده و با آن فاصله دارد. تابستان 98 یك فصل قبل از پاندمی كووید بوده و بسیاری از كسب و كارها پس از آن پاندمی ضربه جبران‌ناپذیری خورده‌اند. اما درحالی كه از آن زمان تاكنون بیش از سه میلیون نفر به تعداد «جمعیت در سن اشتغال» كشور اضافه شده، به همان میزان شغل ایجاد نشده و بخش بزرگی از كارجویان جدید نیز بیكار مانده‌اند. در واقع تبعات كرونا و سایر شوك‌های اقتصادی این سه سال بر كاهش مشاركت اقتصادی هنوز به‌ طور كامل رفع نشده است.

جمعیت غیرفعال بیشتر شد

بنا بر اطلاعات مركز آمار ایران، جمعیت 15 ساله و بیشتر كه در آمار اشتغال مورد استفاده قرار می‌گیرد به 64 میلیون و 457 هزار نفر رسیده است. اما از این میزان فقط 26 میلیون و 801 هزار نفر جزو «جمعیت فعال» قرار می‌گیرند و بنابراین نرخ مشاركت اقتصادی در ایران كمتر از 42درصد است. 37 میلیون و 655 هزار نفر جزو جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرند كه بیش از 58درصد از جمعیت
15 ساله و بیشتر هستند. به گفته مركز آمار، تعداد جمعیت غیرفعال در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته 65 هزار و 175 نفر بیشتر شده است. در تابستان امسال، نرخ بیكاری به 7.9درصد در كل مناطق شهری و روستایی رسیده است. مركز آمار، تعداد بیكاران را در تابستان امسال 2 میلیون و 116 هزار نفر عنوان كرده است. این درحالی است كه مطابق اطلاعاتی كه همین مرجع آماری در فروردین امسال منتشر كرده بود؛ تعداد بیكاران 2.5 میلیون نفر در پایان سال گذشته افزایش پیدا كرده بود و نرخ بیكاری هم در آستانه دورقمی شدن بود.

فاصله نرخ مشاركت با كشورهای منطقه

مطابق تعاریف موجود نرخ مشاركت اقتصادی از تقسیم نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیكار) 15 ساله و بیشتر به جمعیت در سن كار، 15 ساله و بیشتر به دست می‌آید. با این تعریف محصلان، خانه‌داران و دارندگان درآمد بدون كار، چنانچه شاغل یا بیكار نیز بوده‌اند، فعال اقتصادی محسوب می‌شوند. ضمن اینكه نرخ مشاركت اقتصادی به متغیرهایی چون جمعیت فعال و جمعیت در سن كار كه در دل خود جمعیت غیرفعال را نهفته دارد، وابسته است. نرخ مشاركت اقتصادی از تابستان 1399 كه در اعدادی بالاتر از 41.5درصد سیر می‌كرد تاكنون كه بیش از سه سال می‌گذرد، در یك شیب كاهشی حركت كرده است. در بهار سال 1400 نرخ مشاركت اقتصادی 41.4درصد بوده. در تابستان و همزمان با فروكش كردن پاندمی كرونا، به 41.1درصد رسیده و در پاییز 40.9درصد را ثبت كرده و در زمستان 1400 به 40.4درصد كاهش پیدا كرده است. نرخ مشاركت اقتصادی پس از آن دوباره رو به بالا رفته و خود را به سطح 41درصد در پاییز سال گذشته رسانده، اما دوباره در زمستان پارسال كاهش پیدا كرده و به 40.5درصد رسیده است. تا اینكه در تابستان اندكی رشد كرده و به 41.6درصد رسیده است. برای پی بردن به میزان ناچیز بودن این اعداد فقط كافی است به آمار مشابه در همین كشورهای همسایه ایران نگاهی بیندازید. به ‌طور مثال نرخ مشاركت اقتصادی در سال 2020 در قطر 86درصد بوده. این عدد در جمهوری آذربایجان 63درصد و تركیه 50درصد بوده است. البته در كشورهایی مانند چین با نرخ مشاركت 67درصد و ویتنام یا آنگولا با 76 و 75درصد، این ارقام بسیار بالاتر هم هست.

بیكاری در كدام استان‌ها بالاست؟

داده‌های مركز آمار نشان می‌دهد كه بیكاری در برخی استان‌ها در ارقام دو رقمی قرار گرفته كه بسیار بالاتر از سطح میانگین است. در خوزستان، یعنی یكی از ثروتمندترین و غنی‌ترین استان‌های ایران از نظر منابع، میزان بیكاری 15.6درصد، در دو استان مرزی كردستان و كرمانشاه، به ترتیب بیش از 10 و 13درصد و در استانی كه مهم‌ترین بندر ایران را در خود جای داده یعنی هرمزگان كه روی كاغذ باید یكی از بهترین استان‌ها از نظر سطح اشتغال باشد نیز بدترین عملكرد رخ داده و نرخ بیكاری در ركوردی عجیب به بیش از 22درصد رسیده است.

سهم بالای شاغلان بیش از حد استاندارد

بررسی سهم شاغلان 15 سال و بیشتر با ساعت كار 44 ساعت و بیشتر نشان می‌دهد كه 39.8درصد شاغلان به‌ طور معمول 49 ساعت و بیشتر در هفته كار می‌كنند. این شاخص كه یكی از نماگرهای كار شایسته است نشان می‌دهد در كشور سهم زیادی از شاغلان بیش از حد استاندارد كار می‌كنند. این شاخص نسبت به تابستان سال قبل بالغ بر 2 دهم درصد رشد كرده است.

بیكاری فارغ‌التحصیلان هم بیشتر شد

در تابستان امسال، سهم جمعیت بیكار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از كل بیكاران 42.8درصد بوده است. این شاخص در زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است. ضمن اینكه بیكاری فارغ‌التحصیلان در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته نزدیك به 2درصد رشد كرده است. در تابستان امسال، حدود 27درصد از جمعیت شاغل را فارغ‌التحصیلان آموزش عالی تشكیل می‌دادند و زنان سهم بالاتری از شاغلان فارغ‌التحصیل را داشته‌اند.

تركیب سنی بیكاران

در تابستان امسال 20.1درصد از جوانان 15 تا 24 ساله بیكار بوده‌اند و سهم زنان در این رده سنی بیشتر بوده است. در سنین 18 تا 35 سال، 15درصد از جمعیت فعال بیكار بوده‌اند و باز هم زنان در این سن و سال، سهم بیشتری از بیكاری داشته‌اند.