گرانی‌ها از كجا آب می‌خورد؟

براساس جدیدترین گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، در یك دهه منتهی به سال 1401، روند افزایشی تورم در بخش صنعت‌ساخت، معدن و كشاورزی مشابه بوده است. این تحلیل براساس شاخص بهای تولید‌كننده به عنوان پیش‌نگر روند آتی تورم مصرف‌كننده بوده است. برهمین اساس می‌توان دید كه در سال 1401، رشد شاخص بهای تولیدكننده برای بخش كشاورزی نسبت به سال 1400 از دو بخش دیگر بیشتر و حدود 64 درصد بوده است. شاخص بهای تولیدكننده بخش صنعت ساخت و معدن نیز در سال 1401 نسبت به سال 1400 به ترتیب حدود 32 درصد و 21 درصد افزایش یافته است. در مقایسه با تورم یا همان رشد شاخص بهای مصرف‌كننده، افزایش قیمت در بخش كشاورزی در مقایسه با تورم بالاتر و در دو بخش صنعت ساخت و معدن كمتر بوده است.

شاخص مقدار تولید
شاخص «مقدار تولید» چیست؟ شاخص مقدار تولید از شاخص‌های اقتصادی است كه تولید واقعی بخش‌های معدن، صنعت ساخت و كشاورزی را ارزیابی می‌كند. این شاخص از مهم‌ترین نماگرهای كوتاه‌مدت اقتصادی است كه تغییر در مقدار كالاها و خدمات تولید شده توسط بخش‌های اقتصادی مورد نظر را نشان می‌دهد. این شاخص از كاربردی گسترده در مطالعات اقتصادی برخوردار است و به دلیل عدم تاثیر‌گذاری تغییرات قیمت بر این شاخص می‌تواند به خوبی عملكرد واقعی بخش‌های مورد نظر را توضیح دهد و به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری تغییرات كوتاه‌مدت ارزش افزوده این بخش‌ها، مورد استفاده قرار بگیرد. شاخص مقدار تولید، وضعیت فعالیت بخش‌های گوناگون را به صورتی فشرده و ساده نشان می‌دهد و منبع اطلاعاتی مفیدی برای تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری اقتصادی است.
صعود دو فصل در صنعت ساخت
مرور حركت شاخص تعدیل شده مقدار تولید در بخش صنعت ساخت در فصول بهار 1400 تا زمستان 1401 را نشان می‌دهد، این شاخص در زمستان سال 1401 برای چهارمین فصل پیاپی رشد مثبت همراه با افزایش سرعت 5 واحد درصدی را تجربه كرده و به رشد 12.1 درصدی رسیده است. البته در 4 فصل منتهی به زمستان 1401، این شاخص با سرعت رشد بیشتری در حال افزایش بوده، اما تنها در پاییز و زمستان 1401 شاخص تعدیل شده مقدار تولید صنعت ساخت، سطحی بالاتر از سال پایه 1390 را به خود اختصاص داده است. در یازده سال منتهی به سال 1401، شاخص مقدار تولید صنعت ساخت در 5 سال رشد منفی داشته و تنها در سال 1401 توانسته از سطح شاخص در سال 1390 فراتر رود كه نشان از توان ضعیف صنعت در این دوره برای ارتقای سطح تولیدات است. میانگین رشد سالانه شاخص مقدار تولید صنعت ساخت در 1391 الی 1401 حدود 1.2 درصد بوده كه كمتر از ارقام پیش‌بینی شده در قوانین برنامه توسعه كشور است.  شاخص مقدار تولید صنعت كه از سال 1398 روند رو به رشدی داشته، در سال 1401 به رقم 101.4 رسیده كه نسبت به سال قبل از آن، رشد 7.7 درصدی را تجربه كرده است.
سقوط بخش معدن
داده‌های موجود در بخش معدن نشان می‌دهد، شاخص مقدار تولید در یازده سال اخیر همواره با نوسانات زیادی همراه بوده است. این داده‌ها كه به قبل از سال 1401 اشاره دارد؛ نشان می‌دهد، بخش معدن با كسب میانگین رشد سالانه منفی 0.5 درصد و تجربه رشد منفی در 6 سال، نتوانسته سطح تولیدات خود را به سطح تولیدات سال 1390 برساند.  در سال 1401 شاخص مقدار تولید معدن در مقایسه با سال 1400 تنها حدود 0.7 درصد افزایش یافته و با وجود این افزایش، سطح مقدار تولید به 95.2 رسیده كه پس از سال 1395 پایین‌ترین رقم شاخص در بازه مورد بررسی را به خود اختصاص داده است.
ركود در بخش كشاورزی
به دلیل ماهیت فعالیت بخش كشاورزی، معمولا روند فصلی تولیدات محصولات این بخش كه بیشتر مبتنی بر تولیدات زراعی و باغی است، درفصول نیمه نخست سال از افزایش نسبی برخوردار است. با توجه به نوسانات فصلی تولیدات بخش كشاورزی، برای تحلیل روند شاخص تولید این بخش، روند تعدیل فصلی شده اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار قرار می‌دهد. مرور روند تعدیل فصلی شده شاخص مقدار تولید بخش كشاورزی نشان می‌دهد، در هشت فصل منتهی به زمستان 1401، شاخص مقدار تولید بخش كشاورزی یعنی تعدیل شده فصلی، رشد منفی داشته و این بخش با ركود همراه بوده است. در زمستان 1401 از سرعت افت شاخص مقدار تولید كاسته شده و به منفی 4.1 درصد رسیده و نسبت به زمستان 1400 وضعیت تولید در این بخش تضعیف شده است.  برخلاف روند حاكم بر دو بخش صنعت ساخت و معدن، شاخص مقدار تولید كشاورزی، همواره از مقدار آن در سال 1390 بالاتر بوده است. شاخص مقدار تولید كشاورزی همواره در 11 سال منتهی به سال 1401 به جز سال 1393، بالاتر از سطح آن در سال 1390 قرار گرفته است. با این وجود در سال 1401 برای دومین سال پیاپی روند نزولی را طی كرده و رشد منفی 4.5 درصد را تجربه كرده است. میانگین رشد سالانه شاخص مقدار تولید كشاورزی در دوره مورد بررسی برابر با منفی 0.18 درصد است. رقم این شاخص در سال 1401، برابر با 100.5 اعلام شده كه پس از سال 1393، پایین‌ترین رقم این شاخص در سال‌های اخیر است. بخشی از روند كاهنده شاخص مقدار تولید بخش كشاورزی به تغییرات اقلیمی نسبت داده می‌شود.
شاخص بهای تولید‌كننده چیست؟
شاخص‌های قیمت، به عنوان مهم‌ترین نماگرهای سنجش وضعیت اقتصادی هر كشوری به حساب می‌آیند. بررسی تغییرات شاخص قیمت تولیدكننده به علت تاثیرات آن در شاخص قیمت مصرف‌كننده و همچنین روند تولیدات اقتصادی از منظر سیاست‌های پولی و سایر سیاست‌های اقتصادی بسیار اهمیت دارد. با توجه به اینكه شاخص قیمت تولیدكننده منعكس‌كننده قیمت‌های نهایی در درب كارخانه تولیدكنندگان داخلی است، از این رو هر عاملی كه قیمت تمام شده تولیدات را تحت تاثیر قرار دهد؛ موجب تغییر شاخص قیمت تولیدكننده نیز می‌شود. این شاخص به عنوان یكی از اصلی‌ترین شاخص‌های پیش‌نگر برای روند آتی تورم مصرف‌كننده محسوب می‌شود. به‌طوری كه، در سمت عرضه اقتصاد، هر گونه تغییر در شاخص قیمت تولیدكننده از جمله تغییر در هزینه تولید منجر به تغییر قیمت كالاهای واسطه‌ای و نهایی می‌شود و از این طریق به شاخص قیمت مصرف‌كننده نیز منتقل می‌شود.
صعود شاخص تولیدكننده در بخش كشاورزی
باتوجه به اینكه شاخص «بهای تولیدكننده»، برآوردی احتمالی از وقوع پدیده‌ای در آینده می‌دهد. بخشی از افزایش شاخص بهای مصرف‌كننده در اقلام صنعتی در هر فصل به افزایش شاخص بهای تولیدكننده در تولیدات متناظر در فصل قبلی نسبت داده می‌شود. بر همین اساس روند رشد شاخص بهای تولیدكننده صنعت ساخت كه از فصل دوم سال 1401 كاهشی شده بود، در زمستان 1401 مجددا معكوس شد و با افزایش 29.2 درصدی به 883.5 درصد رسید. با وجود این رشد در مقایسه با زمستان 1400 از سرعت افزایش بهای تولیدكننده در تولید‌كننده در بخش صنعت ساخت كاسته شده است. عوامل گوناگونی در افزایش بهای تولیدكننده در بخش معدن اثرگذار هستند كه كاهش توام عرضه و افزایش هزینه‌های تولید از مهم‌ترین آنها بوده و با توجه به پیوند پیش‌بینی این بخش با سایر بخش‌ها و تامین نیاز كالاهای واسطه‌ای آنها، افزایش بهای تولیدكننده در بخش معدن تاثیر قابل توجهی بر افزایش بهای تولیدكننده در سایر زنجیره‌های مرتبط در صنعت ساخت نیز خواهد گذاشت. شاخص بهای تولیدكننده معدن در زمستان 1401 با رشد حدود 34 درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به حدود 1468 رسیده است. در زمستان 1401 سرعت رشد این شاخص در مقایسه با فصل مشابه سال قبل نسبت به پاییز همین سال با افزایش قابل توجهی مواجه شده است و از 9.7 درصد به 33.7 درصد رسیده است.  شاخص مقدار تولید كشاورزی در زمستان 1401 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با افزایش 85 درصدی همراه بوده كه این رقم بالاترین میزان رشد این شاخص در 8 فصل منتهی به زمستان 1401 است.  افزایش بهای تولیدكننده در بخش كشاورزی تاثیر قابل توجهی بر افزایش بهای مصرف‌كننده در اقلام كشاورزی نیز خواهد گذاشت.