مازوت سوزی مجوز دارد؟

چهار روز پیش، محمدحسن آصفری، نماینده اراك در مجلس از «نامه وزیر نفت به شورای عالی امنیت ملی» برای «استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها» خبر داده بود. این نماینده مجلس در یك تذكر شفاهی در صحن مجلس گفته بود: «امروز وزارت نفت دست به دامن شورای عالی امنیت ملی شده و سوال این است كه آیا شورای عالی امنیت ملی كار دیگری ندارد كه به موضوع استفاده سوخت مازوت در نیروگاه‌ها ورود كرده است؟ با نامه‌ای كه وزارت نفت به شورای عالی امنیت ملی نوشته است اجازه داده شده تا نیروگاه‌ها در كنار شهر از سوخت مازوت استفاده كنند. در حالی كه به ‌شدت در آلودگی هوا تاثیرگذار است و مردم را با مشكل مواجه می‌كند.»

مازوت چیست؟
مازوت نوعی نفت كوره به شمار می‌آید كه كیفیت پایین و ویسكوزیته بالایی دارد و در نیروگاه‌های حرارتی و موارد مشابه از آن استفاده می‌شود. در اروپا و ایالات ‌متحده، تركیب مازوت شكسته به گازوییل تبدیل می‌شود. در گذشته، مازوت برای گرم كردن خانه‌ها در شوروی سابق و شرق دور مورد استفاده قرار می‌گرفت، چراكه آنها تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند. در كشورهای غربی به كوره‌هایی كه از مازوت استفاده می‌كنند، كوره‌های ضایعات‌سوز نیز می‌گویند.
مازوت كه به‌طور عمده توسط كشورهای روسیه، قزاقستان، آذربایجان، تركمنستان و ایران تولید می‌شود برای گرم كردن بویلرها (دیگ بخار) جهت تولید بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد، چراكه این ماده، گرمای سوختن بسیار بالایی دارد. از عوامل مهم در درجه‌بندی این سوخت باید به محتوای گوگرد آن اشاره كرد كه متاثر از منبع اصلی آن است. در حمل‌ونقل مازوت به‌طور معمول به این سوخت، نفت كثیف می‌گویند و از آنجا كه ویسكوزیته بسیار بالایی دارد، پمپ كردن آن به تجهیزات خاصی نیازمند است.
 سوزاندن مازوت و سایر سوخت‌های گوگردی، تشكیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به شكل آئروسل یا ذرات بسیار ریز هواست كه ذرات معلق موجود در هوا را سبب می‌شوند. این ذرات معلق با تشدید آلودگی هوا خطر آسم و حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند. اثر سوم سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر می‌رود و در این حالت اكسیدهای گوگرد به دلیل واكنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسید تبدیل می‌شوند.
در نیمه دوم سال، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها به متهم اول آلودگی هوای كلانشهرها تبدیل می‌شود. به دلیل به هم خوردن تراز مصرف و تولید گاز طبیعی در كشور طی فصول سرد سال، جبران سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی معمولا با استفاده از مازوت صورت می‌گیرد. گفته می‌شود كه در برخی استان‌ها معضل مازوت‌سوزی با شدت بیشتری جریان دارد، چراكه در فصول سرد، لابی‌های سیاسی به اوج خود می‌رسد تا گاز طبیعی برای نیروگاه‌های استان‌های مختلف تامین شود. اگر نیروگاه‌ها برای سوخت مورد نیاز خود گاز نداشته باشند؛ ناچارند به مازوت‌سوزی روی بیاورند.

شرایط اضطرار
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شركت مدیریت شبكه برق 22 آبان ماه عنوان كرد كه «بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار شده است تا حد ممكن از سوخت گاز در نیروگاه‌ها استفاده شود. در صورت اضطرار از سوخت دوم با رعایت مسائل زیست محیطی استفاده خواهیم كرد.» البته وزیر نفت نیز در همان زمان گفته بود: «سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها در پنجاه روز گذشته، روزانه 25 میلیون مترمكعب بیشتر از سال قبل بود یعنی 13 درصد بیشتر از سال قبل سوخت‌رسانی با گاز را داشته‌ایم. روزانه تقریبا در پاییز 28 درصد مصرف سوخت نفت كوره را نسبت به پارسال برای نیروگاه‌ها كاهش دادیم.» 29 آبان ماه، ناصر اسكندری، معاون راهبری تولید شركت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی ایران به ایرنا گفت كه «طراحی نیروگاه‌ها بر مبنای گاز است و گاز تحویلی به نیروگاه‌ها عملا در زمستان به دلیل افزایش مصرف بخش خانگی با محدودیت روبه‌رو می‌شود. بر همین اساس از سوخت جایگزین كه سوخت مایع است در زمستان استفاده می‌شود.»
 اما به نظر می‌رسد همزمان با ورود به آذر ماه این «شرایط اضطرار» بیشتر ایجاد شده است.

حركت به سمت ساخت نیروگاه حرارتی
مشكل دوم زمانی بروز پیدا می‌كند كه بخش انرژی ایران به جای ساخت نیروگاه‌هایی با انرژی تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی به سمت نیروگاه‌های حرارتی و سیكل تركیبی رفته است. نكته جالب اینكه، همچنان سیاست‌ها بر ساخت این نیروگاه‌ها نیز استوار است. چندی پیش همزمان با سفر رییس‌جمهور به استان زنجان ۶ واحد نیروگاهی حرارتی به ظرفیت یك‌هزار و ۲۶ مگاوات توسط رییس‌جمهور در كشور افتتاح شد. برای ساخت این واحد‌های نیروگاهی جدید ۶۵۱ میلیون یورو سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. این افتتاح با شكوه در حالی انجام شد كه بنا به آمار موجود، در حال حاضر ظرفیت نصب شده نیروگاهی كل كشور ۸۹ هزار و ۳۶۵ مگاوات است كه از این مقدار سهم نیروگاه‌های حرارتی ۷۲ هزار و ۶۱۴ مگاوات، برقابی ۱۲ هزار و ۸۷ مگاوات، اتمی هزار و ۲۰ مگاوات و تولید پراكنده و تجدیدپذیر و دیزلی ۳ هزار و ۶۴۴ مگاوات است. البته كه این ظرفیت‌ها «اسمی» است و تولید برق به دلیل راندمان پایین بسیاری از این نیروگاه‌ها كمتر از ظرفیت اسمی نیروگاه‌هاست.
ضمن اینكه، هزار مگاوات نیروگاه حرارتی سهم حدود یك درصدی در تولید برق كشور خواهد داشت و مشخص نیست این همه بازی رسانه‌ای برای ساختن یك «خوراك تبلیغاتی» چه عوایدی برای مردم دارد؟ همین الان بیش از ۲۰۰ میلیون مترمكعب ناترازی گاز در كشور وجود دارد و سال گذشته هم حدود ۳میلیارد مترمكعب سوخت جایگزین برای نیروگاه‌ها در نظر گرفته شده بود و تا قطره آخر مازوت‌ها نیز در نیروگاه‌ها سوزانده شد.

آمارهایی كه منتشر نمی‌شود
عملكرد شركت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در خصوص انتشار «آمارنامه مصرف فرآورده‌های نفتی انرژی‌زا» هم جالب توجه است، چراكه عملا از سال 98 تاكنون كه معافیت خریداران عمده نفت كشور به اتمام رسید، هیچ آماری از میزان مصرف فرآورده‌های انرژی‌زا توسط بخش‌های مختلف كشور چه توسط نیروگاه‌ها و چه توسط وسایل نقلیه و خودروها منتشر نشده است! اتفاقی كه به بدتر شدن شرایط و عدم آگاهی در خصوص میزان مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها می‌انجامد. با وجود اینكه برخی عدم انتشار آمارنامه‌ها را به تحریم‌ها و آگاهی تحریم‌كنندگان از وضعیت تولید فرآورده‌های نفتی كشور می‌دانند، اما به راستی با نداشتن آمارهایی درخصوص میزان تولید و مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، چه كسی می‌تواند مقصر شرایط فعلی را پیدا یا سیاست درست برای بهبود كیفیت كلانشهرها اتخاذ كند؟