سرنوشت «وایبر» در انتظار «اینستاگرام»

سرعت اینترنت هر روز در ایران كندتر می‌شود و به‌رغم همه اعتراض‌ها و شكایت‌ها از این موضوع، وزیر ارتباطات كاهش پهنای باند را «فیك‌نیوز» می‌داند. اگرچه كه نگرانی‌ها درخصوص كندی سرعت نت در یك ماهه اخیر بیشتر شده اما آنچه كاربران را بیش از پیش نگران كرده احتمال بروز مشكلاتی در اتصال به اینترنت جهانی است. گفته می‌شود در صورت تصویب طرح ضد اینترنتی در مجلس، دسترسی به سرویس‌های كلاود و وب از سمت ایران را با مشكلاتی مواجه خواهد كرد كه این امر در تضاد آشكار با آن چیزی است كه در برنامه ششم توسعه برای بخش ارتباطات درنظر گرفته شده است. براساس این برنامه كه در انتهای ماه جاری به پایان می‌رسد قرار بود پهنای باند اینترنت بین‌المللی افزایش یابد و وزارت ارتباطات نیز برای توسعه زیرساخت‌های لازم، از سرمایه‌گذاران خارجی استفاده كند، اما در عمل وزارت ارتباطات نه تنها به این اهداف نزدیك نشد بلكه طی ماه‌های اخیر وضعیت سرعت اینترنت به نفع فراری دادن سرمایه‌گذاران تغییر كرده و بدتر شده؛ به نظر می‌رسد اعضای كمیسیون مشترك طرح صیانت منتظر هستند تا زمان برنامه ششم توسعه به پایان برسد و بعد در حالی كه قرار بود دسترسی به پهنای باند فوق سریع برای برخی بخش‌های كشور صورت پذیرد، ورق را به نفع افزایش محدودیت‌ها برگردانند. اگرچه كه برخی نمایندگان از مطرح نبودن محدودیت و مسدودیتی در طرح ضد اینترنتی مجلس گفته بودند اما به نظر می‌رسد اتفاقی كه برای پیام رسان «وایبر» در سال 94 افتاد قرار است برای اینستاگرام نیز رخ دهد و پهنای باند آن به قدری كاهش یابد كه عملا كاربران فراموش كنند كه شبكه اجتماعی به نام اینستاگرام وجود داشته است.  در میان اعتراض‌ها به وضعیت اینترنت برخی كاربران به موضع ابراهیم رییسی پیش از انتخابات و در زمان تبلیغات نیز اشاراتی كرده و گفته‌اند: «رییس‌جمهور كه در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری از پایین بودن سرعت اینترنت گفته بود، چرا در شرایط فعلی دستور پیگیری منشا و منبع كاهش سرعت اینترنت را نمی‌دهد؟»

وزیر می‌گوید فیك‌نیوز است
در آخرین گزارش سایت speedtest رتبه اینترنت همراه ایران كاهشی 7 پله‌ای داشته و به جایگاه 77ام در جهان رسیده؛ وضعیت برای اینترنت خانگی نیز به مراتب بدتر است و سرعت اینترنت در آن كمتر از 10 مگابیت بر ثانیه اعلام شده است. انتقاد از وضعیت اینترنت كه تا چند ماه پیش مختص كاربران شبكه‌های اجتماعی بود، از هفته‌های گذشته دامنه وسیع‌تری به خود گرفت و معلمان، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجوها و... را نیز به صف منتقدان اضافه كرده است. طی روزهای اخیر انواع و اقسام نمودار در فضای مجازی دست به دست شده كه نشان‌دهنده كاهش پهنای باند است. در این راستا روز گذشته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات نسبت به این دست از نمودارها واكنش نشان داد و در اكانت شخصی خود نوشت: «یكی از جعلیات رایج در فضای مجازی «فیك‌نیوزها» هستند. خبرهای جعلی كه گاهی آنقدر باورپذیر آماده می‌شوند كه ممكن است طیف بزرگی از جامعه باور و براساس آن قضاوت كنند یا تصمیم بگیرند. تصویر دست به دست شده نمودار ترافیك سایت ساز گوگل است كه در دو هفته گذشته افت كرده و به هیچ‌وجه نشان‌دهنده ترافیك كل گوگل نیست اما در فضای مجازی برای حقیقت نشان دادن یك دروغ، از آن به عنوان نمودار ترافیك كل سرویس‌های گوگل در ایران و وضعیت پهنای باند بین‌الملل كشور استفاده شده است.» درحالی زارع‌پور كاهش وضعیت پهنای باند را دروغ می‌داند كه در مهر ماه خبرهایی مبنی بر عدم افزایش پهنای باند منتشر شده بود؛ به نظر می‌رسد داستان از این قرار بود كه شورای عالی فضای مجازی مجوزی برای واردات پهنای باند به شركت زیرساخت‌ها نداده بود؛ خبری كه بعدها فیروزآبادی، دبیر و رییس مركز ملی شورای عالی فضای مجازی در مصاحبه با یكی از سایت‌ها آن را رد كرد. اما هیچ كس نمی‌داند چرا سرعت اینترنت هر روز بیشتر كاهش می‌یابد. اگرچه كه در دی ماه وزیر ارتباطات كاهش سرعت اینترنت را به دلیل «قطع یكی از كابل‌های فیبر نوری دریایی به سمت قطر و از دست خارج شدن 430 گیگ پهنای باند كشور» عنوان و تاكید كرده بود كه «قطعی مذكور پهنای باند كشور را 7درصد كاهش داده است.» با وجود اینكه اواخر دی ماه زارع‌پور از حل شدن مشكل گفته بود، اما به نظر می‌رسد وضعیت بدتر شده و این شائبه پیش آمده كه طرح صیانت نه با مسدودسازی و فیلترینگ كه با كاهش پهنای باند برای برخی شبكه‌های اجتماعی در حال اجراست و به زودی پهنای باند به قدری كاهش می‌یابد كه عملا فعالیت در اینستاگرام مختلف خواهد شد. اعضای كمیته مشترك طرح صیانت در حالی بر مسدودسازی شبكه‌های اجتماعی تاكید دارند كه تقریبا تمام مسوولان در این شبكه‌های اجتماعی اكانت داشته و فعالیت می‌كنند، رییس‌جمهور، وزیر ارتباطات و رییس مجلس تنها بخشی از مسوولانی هستند كه در اینستاگرام اكانت داشته و در آن فعالیت می‌كنند. نكته دیگر در این است كه اكثر نمایندگان حامی طرح صیانت از فضای مجازی نیز در اینستاگرام اكانت داشته و در آن به مرور فعالیت‌ها و نطق‌های مجلس می‌پردازند.

نوع جدید فیلتر‌سازی
‏به نظر می‌رسد تجربه از دسترس خارج شدن پیام‌رسان «وایبر» در سال 94، قرار است برای اینستاگرام نیز تكرار شود. از ابتدای سال 94 كاربران وایبر از كاهش سرعت آن و دسترسی بسیار سخت به اپلیكیشن شكایت داشتند تا اینكه در 24 اردیبهشت همان سال وایبر در كشور مسدود شد تا امكان مكالمه، فرستادن پیام و... در این اپلیكیشن از دسترس كاربران ایرانی خارج شود. نكته در این است كه در آن سال وزیر ارتباطات و وزیر ارشاد به فیلترینگ‌هایی از این دست انتقاد داشتند اما درنهایت و به‌رغم مخالفت دولت وقت این اپلیكیشن از دسترس خارج شد. در برخی خبرگزاری‌ها، خبری به نقل از دبیر كارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه منتشر شده بود كه در آن فیلترینگ واتس‌آپ نیز از دستور كار این گروه خارج نشده بود. پیش از دسترس خارج شدن وایبر در سال 94 چند روزی اختلال داشت كه عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر كارگروه تعیین مصادیق فیلترینگ گفته بود كه «این اختلال ارتباطی به تصمیمات این كارگروه ندارد و مصوبه‌ای برای مسدود كردن سرویس وایبر نداشته است.» در واقع این حرف دبیر وقت كارگروه تعیین مصادیق فیلترینگ تا حدودی درست بود. وایبر فیلتر نشده بود، بلكه پهنای باند مشتركان به این اپلیكیشن گرفته شده بود تا جایی كه كاربر وایبر قید استفاده از این اپلیكیشن را به دلیل كند بودن بزند و سراغ پیام‌رسان‌های دیگری برود. به نظر می‌رسد همان استراتژی برای اینستاگرام نیز در حال پیاده‌سازی است. وب‌سایت جماران در این باره نوشته است: ««پینگ» معیار احتساب فاصله زمانی اتصال بین دو دستگاه در شبكه است. از طریق میزان پینگ، می‌فهمیم كه چقدر طول خواهد كشید كه یك بسته اطلاعات از سمت دستگاه هوشمند مانند كامپیوتر به سمت سرور رفته و دوباره از آن مسیر برگردد. پینگ اینستاگرام در ایران در مقایسه با دیگر كشورها به ‌شدت بالاست.» یك روزنامه‌نگار حوزه فناوری نیز نوشته است: «فرض كنید اتوبان سه بانده‌ای داریم به اسم اینترنت. كسانی كه می‌خواهند به اینستا بروند را مجبور می‌كنند از یك باند بروند و هر روز در حال باریك كردن این مسیر هستند. با اینكه تعداد خودروهایی كه می‌خواهند از این باند بروند زیادتر است. ‏نتیجه ترافیك زیادتر است و كند شدن ارتباط شما به سرورهای اینستاگرام و بازگشت دیتا از سرورهای اینستا به موبایل‌های شما. اما وقتی كه اعتراض كنید میزان سرعت در باندهای دیگر را به شما نشان می‌دهند و می‌گویند اسپید تست می‌گوید همه‌چیز نرمال است.»

قرار بود وضعیت اینترنت در پایان 1400 به چه شكل باشد؟
در بخش 13 برنامه ششم توسعه كه به ارتباطات و فناوری اطلاعات مربوط می‌شد، مقرر شده بود كه «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اجازه داده می‌شود نسبت به افزایش ظرفیت انتقال (ترانزیت) پهنای باند عبوری از كشور به سی ترابیت بر ثانیه اقدام كند.» البته در بخش دیگری از متن قانون برنامه ششم توسعه برای این وزارتخانه آمده بود كه «به شركت ارتباطات زیرساخت اجازه داده می‌شود شركت انتقال (ترانزیت) ارتباطات بین‌الملل را به منظور حضور موثر در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی صدور خدمات فنی و مهندسی پهنای باند با مشاركت و سرمایه‌گذاری مشترك با بخش‌های خصوصی و عمومی غیردولتی و شركت‌های خارجی با رعایت منافع ملی ایجاد كند.» اگرچه كه قرار بود در بخش‌های مختلف از پتانسیل سرمایه‌گذاران خارجی استفاده شود، اما با طرح‌هایی كه در مجلس مطرح می‌شود، هیچ سرمایه‌گذار خارجی تمایلی ندارد كه سرمایه‌های خود را به كشور آورد. این امر به خصوص در شرایطی كه در 6 ماهه نخست سال جاری بیش از 6.3 میلیارد دلار سرمایه از كشور خارج شده، معضلات و مشكلات بیشتری برای اقتصاد ایجاد می‌كند؛ به بیان دیگر در وضعیتی كه سیاستمداران و تصمیم‌سازان باید انگیزه‌های فرار سرمایه را از بین ببرند، خود به عاملی برای فرار بیشتر سرمایه چه به صورت مادی و چه به صورت انسانی تبدیل شده‌اند.