خانوارها چگونه پول در می‌آورند و كجا خرج می‌كنند؟
طبق پرسشنامه این آمارگیری، درآمدهای غیرشغلی در این دسته‌ها جا می‌گیرند: حقوق بازنشستگی و مانند آن، درآمد حاصل از اجاره، درآمد حاصل از حساب پس‌انداز و سهام و مانند آنها، انواع كمك‌های دریافتی از سازمان‌های خیریه، درآمد حاصل از فروش مصنوعات ساخته‌شده در خانه، دریافتی‌های انتقالی از سایر خانوارها و نهایتا یارانه نقدی.
نتایج آمارگیری هزینه و درآمد خانوار سال ۱۴۰۱ كه اخیرا مركز آمار جزییات بیشتری از آن را به تفكیك شهری و روستایی ارایه داد، اطلاعات جالبی از منابع درآمدی خانوارها و نحوه هزینه‌كرد آنها ارایه می‌كند. به‌طور متوسط كمتر از نصف درآمد خانوارهای شهری از سمت درآمدهای شغلی می‌آید. 32.8 درصد از درآمدها را درآمدهای حاصل از دریافت حقوق و دستمزد تشكیل می‌دهند و ۱۶درصد از درآمدهای اظهارشده از شغل آزاد حاصل شده‌اند. اما باقی درآمدها كه به عنوان درآمدهای غیرشغلی محسوب شده‌اند، شامل چه منابع درآمدی می‌شوند؟
درآمدهای غیرشغلی خانوارهای ایرانی
طبق پرسشنامه این آمارگیری، درآمدهای غیرشغلی در این دسته‌ها جا می‌گیرند: حقوق بازنشستگی و مانند آن، درآمد حاصل از اجاره، درآمد حاصل از حساب پس‌انداز و سهام و مانند آنها، انواع كمك‌های دریافتی از سازمان‌های خیریه، درآمد حاصل از فروش مصنوعات ساخته‌شده در خانه، دریافتی‌های انتقالی از سایر خانوارها و نهایتا یارانه نقدی. بنابراین بخش قابل توجهی از درآمد خانوارها از شاغلان به دست نمی‌آید. براساس اطلاعات ارایه شده توسط مركز آمار، بُعد خانوارهای شهری 3.23 نفر است. یعنی طی سال گذشته تعداد افراد هر خانوار به‌طور متوسط 3.23 نفر بوده است. در این میان، به‌طور متوسط 1.97 نفر در هر خانوار دارای درآمد محسوب شده است. با این حال، 0.89 نفر در هر خانوار شاغل است. یعنی كمتر از یك نفر از هر خانوار ایرانی به طور متوسط شاغل محسوب می‌شود. حدود ۳۰درصد از خانوارهای ایرانی هیچ فرد شاغلی ندارند. البته بخشی از این خانوارها شامل بازنشستگان هستند كه طبیعتا در حال حاضر دیگر شاغل نیستند. اما نكته‌ای كه وجود دارد، این است كه بخش قابل‌توجهی از سرپرستان خانوار در سن كار هم شاغل نیستند. این موضوع یكی از ریشه‌های ایجاد فقر است. همان‌طور كه نمودار زیر نشان می‌دهد، بیش از 50درصد خانوارهای دهك اول هزینه‌ای، یعنی 10درصد جمعیت ایران با كمترین سطح رفاه، فرد شاغلی ندارند. البته این موضوع می‌تواند خبر از علّیتی دوطرفه بدهد، به‌طوری كه هم پیدا نكردن شغل و ظرفیت پایین اقتصاد در جذب نیروی كار منجر به گسترش فقر و ضعف رفاه خانوارها می‌شود و هم اینكه خانوارهای فقیر به واسطه اینكه نمی‌توانند سرمایه انسانی كافی جهت جذب در بازار كار انباشت كنند، سخت‌تر می‌توانند شغلی پیدا كنند. نكته دیگر به توانایی خانوارها در محافظت خود در مقابل تورم برمی‌گردد. برای خانوارهای دهك‌های با درآمد بالاتر، سهم درآمد ناشی از دارایی‌ها (مثل اجاره) بیشتر است. بنابراین آنها امكان بیشتری برای افزایش درآمد همگام با تورم دارند. اما در دهك‌های پایین‌تر درآمدها بیشتر از نوع درآمد ثابت (مانند دستمزد و حقوق بازنشستگی) هستند و با تورم، ارزش واقعی‌شان كاهش می‌یابد.
خانوارها چه چیزی می‌خرند؟
از طرف دیگر، نگاهی مقایسه‌ای به درصد خانوارهای استفاده‌كننده از لوازم عمده زندگی در مناطق شهری و روستایی طی دو سال 1400 و 1401 نشان از این دارد طی این یك سال سطح برخورداری خانوارهای روستایی برای تهیه این كالا كاهش یافته است. به‌طور مثال، درصد استفاده از خودرو در خانوارهای شهری در سال 1400 بالغ بر 53.9درصد بوده، اما سال گذشته به 53.7درصد كاهش پیدا كرده است. در خانوارهای روستایی، این وضعیت بهتر است و میزان استفاده از خودروی شخصی از 35.9درصد در سال 1400 به 37.1درصد در سال 1401 كاهش پیدا كرده. ضمن اینكه افزایش قیمت لوازم خانگی نیز تاثیر نامطلوبی بر استفاده خانوارها گذاشته است. در سال گذشته از میان دوازده كالای عمده زندگی، تنها «اجاق گاز» و «تلویزیون رنگی» مورد استفاده بیش از 90درصد روستانشینان بوده و باقی اقلام توسط درصد كمتری از خانوارهای روستایی مورد استفاده قرار گرفته است. در سال 1400 معادل 97.8درصد از روستاییان از «اجاق گاز» استفاده می‌كردند درحالی كه این رقم در سال گذشته به 98.5درصد افزایش یافته است. درصد خانوارهای استفاده‌كننده از «تلویزیون رنگی» نیز از 93.6درصد در سال 1400 به 95.1درصد در سال 1401 رسیده است. در سال 1401، از هر 100 خانوار روستایی حدودا
59 خانوار از «ماشین لباسشویی» استفاده می‌كردند درحالی كه این رقم برای سال 1400 معادل
60 خانوار از 100 خانوار بوده است. در مقابل، «ماشین ظرفشویی» و «مایكروویو و فرهای هالوژن‌دار» كالاهایی بودند كه كمتر از 3درصد خانوارهای روستایی در سال 1401 از آنها استفاده می‌كردند. بیشترین كاهش مصرف نیز در «موتوسیكلت» مشاهده شده كه نشان می‌دهد در سال گذشته درصد خانوارهای روستایی استفاده‌كننده از «موتوسیكلت» 1.2 واحد درصد كمتر از سال 1400 است.با اینكه از سال 1400 تا سال 1401 درصد روستانشینان استفاده‌كننده از «یخچال فریزر»
0.4 واحد درصد افزایش یافته است اما همچنان كمتر از 56درصد از خانوارهای روستایی در سال گذشته مصرف‌كننده این كالا بوده‌اند. آمارها نشان می‌دهد كه درصد روستاییان استفاده‌كننده از «یخچال» نیز از 46.1درصد به 46.4درصد در سال 1401 رسیده است.
خبری از تفریح نیست
تركیب انواع هزینه‌های غیرخوراكی یك خانوار شهری در سال گذشته نیز نشان می‌دهد كه شهرنشینان كمترین میزان هزینه‌ها را برای بخش تفریح و سرگرمی و خدمات فرهنگی اختصاص داده‌اند. درحالی كه بیش از 52درصد هزینه‌های یك خانوار شهری با مسكن، سوخت و روشنایی عملا بلعیده می‌شود؛ بخش حمل و نقل و ارتباطات 11.6درصد، بخش بهداشت و درمان 12.5درصد و بخش كالاهای متفرقه 11.2درصد از هزینه را برای یك خانوار شهری به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین در بخش تفریحات و سرگرمی و خدمات فرهنگی 2.2درصد هزینه شده است. برای خانوار روستایی این عدد حتی تقریبا نصف شده و به 1.3درصد از انواع هزینه‌های سالانه رسیده است. درحالی كه هزینه خوراكی خانوار روستایی 41.7درصد و هزینه غیرخوراكی آنها 58.2درصد از درآمدها را بلعیده است.
منبع: اعتماد