در تقویم گردشگری ایران، تابستان ۱۴۰۴ میتوانست به یک شکست تمامعیار تبدیل شود. ترکیبی از گرمای بیسابقه، رطوبت طاقتفرسا و سایه سنگین تنشهای منطقهای، همه چیز را برای خالی ماندن هتلها و سواحل کیش مهیا کرده بود. اما برخلاف منطق بازار و پیشبینی بدبینان، نمودارها در شهریورماه ناگهان تغییر مسیر دادند. چه اتفاقی افتاد که در یکی از سختترین ماههای سال، موج تازهای از مسافران راهی جنوب شدند؟ پاسخ نه در تغییر آبوهوا، بلکه در تغییر «جنس پول» جیب مسافران بود.
اما برخلاف تمام پیشبینیها، آمار نهایی تصویر دیگری ساخت. هتلها رکوردهای بیسابقهای در ضریب اشغال ثبت کردند؛ مراکز تفریحی با فروش بالا مواجه شدند و ورودی مسافران نسبت به سال قبل رشد قابل توجهی داشت. برای بسیاری این روند، نوعی تناقض بود: چطور در شرایطی که همه سیگنالها منفی است، تقاضا ناگهان به مسیر صعودی برمیگردد؟
پاسخ این پرسش نه در تغییرات اقلیمی بود و نه در کمپینهای تبلیغاتی؛ پاسخ در جایی بود که کمتر انتظار میرفت: شیوه پرداخت.
بازی تازهای که زمین را عوض کرد: از پول نقد به اعتبار لحظهای
در سالهای اخیر، صنعت گردشگری جهانی با یک تحول مهم روبهرو شده است: استفاده از ابزارهای اعتبارساز و لندتکها برای کاهش فشار نقدینگی مسافران. در اقتصادی که کاربران با هزینههای ناگهانی روبهرو هستند، مدل «Buy Now, Pay Later» توانسته سفر را از یک اقدام لوکس به یک تجربه قابل برنامهریزی تبدیل کند.
کیش در شهریور ۱۴۰۴ همین الگو را با مقیاس بزرگ اجرا کرد. همکاری میان پلتفرمهای مالی از جمله بلوبانک و شبکه هتلها و پذیرندگان جزیره، یک راهحل ساده اما اثرگذار ایجاد کرد: اعطای اعتبار ۱۵ میلیونی به گردشگران بدون نیاز به نقدینگی فوری.
این مدل، یک واقعیت مهم را هدف گرفته بود: «بسیاری از مردم سفر را دوست دارند، اما در لحظه تصمیمگیری نقدینگی کافی ندارند.»
وقتی هزینه سفر از «پرداخت امروز» به «پرداخت مدیریتشده در آینده» تبدیل شد، بخش بزرگی از طبقه متوسط توانست سفر را در سبد تصمیمهای خود نگه دارد.
۱۵۰۰ میلیارد تومان اکسیژن؛ اما از نوع کنترلشده
طبق دادههای فعالان اقتصادی جزیره، بیش از ۱۰۰ هزار نفر در بازه کوتاهی از این اعتبار استفاده کردند؛ رقمی که معادل تزریق ۱۵۰۰ میلیارد تومان تقاضای جدید به اقتصاد کیش است.
اما نکته مهمتر از مقیاس عددی، نوع ورود این اعتبار به اقتصاد است. این مبلغ یک وام آزاد نبود؛ بلکه یک اعتبار حلقهبسته بود که فقط در شبکه پذیرندگان کیش قابلیت خرج شدن داشت. به عبارت دیگر، این پول مستقیم وارد هتلها، رستورانها، تفریحات دریایی، مراکز خرید و خدمات گردشگری شد.
این مدل باعث شد:
* تقاضا واقعی باشد نه صوری * منابع مالی از جزیره خارج نشود * کسبوکارهای خرد و متوسط جزیره نیز از رشد فروش بهرهمند شوند * گردش مالی در نقاط مختلف شبکه گردشگری توزیع شود
در یک ماه که معمولاً رکود بر بازار سایه میاندازد، این اعتبار مانند یک شوک مثبت اقتصادی عمل کرد.
نقش حاکمیت: مدیریت بدون مداخله
یکی از نکات قابلتوجه در این تجربه، رویکرد سازمان منطقه آزاد کیش بود. برخلاف مدلهای سنتی که دولتها برای جبران رکود به تزریق بودجه یا دخالتهای اجرایی رو میآورند، در این تجربه سازمان در جایگاه تسهیلگر ایستاد.
این یعنی:
* حذف بروکراسیهای اضافه * فراهمکردن مسیر همکاری سریع با بخش خصوصی * تنظیمگری بهجای اجرای مستقیم * ایجاد محیط امن برای ابتکار فینتکها
این رفتار، همسو با توصیههای جدید سازمان جهانی گردشگری است که میگوید «حاکمیت باید زیرساخت بدهد و مسیر را باز کند، نه اینکه خود جای بخش خصوصی را بگیرد.»
درس بزرگ شهریور ۱۴۰۴: گردشگری بدون مهندسی مالی دوام ندارد
تجربه کیش نشان داد اگرچه زیرساختهای فیزیکی—هتلها، فرودگاه، تفریحات—بخش مهمی از سفر هستند، اما زیرساختهای مالی همانقدر اهمیت دارند. در شرایطی که تصمیمهای سفر بیش از هر زمان دیگری به وضعیت نقدینگی خانوار وابسته شده، ابزارهای اعتباری میتوانند نقش «تنفس مصنوعی» را برای بازار ایفا کنند.
این تجربه سه پیام برای آینده گردشگری ایران دارد:
۱) مدلهای پرداخت نوین، محرک مستقیم تقاضا هستند.
در جهانی که سفر روزبهروز گرانتر میشود، BNPL و لندتکها از عوامل اصلی احیای تقاضای طبقه متوسطاند.
۲) مشارکت بخش خصوصی + تسهیلگری دولت = نسخه موفق در شرایط بحران
این الگو قابلیت تکرار در سایر مقاصد گردشگری کشور را نیز دارد.
۳) گردشگری مقاوم، به ابزارهای مالی مقاوم نیاز دارد
بازار سفر در برابر شوکهای اقتصادی و سیاسی بسیار حساس است. مهندسی مالی میتواند نوسان تقاضا را به حداقل برساند.
شهریور ۱۴۰۴ کیش یک حقیقت مهم را ثابت کرد: وقتی پول هوشمند وارد صنعت گردشگری میشود، حتی گرمترین و بحرانیترین ماهها هم میتوانند رونق بگیرند.
این تجربه، بیش از آنکه یک «استثناء» باشد، یک «الگو» است، الگویی که نشان میدهد آینده گردشگری تنها با رشد ظرفیتها ساخته نمیشود، بلکه با خلق مسیرهای مالی پایدار و خلاقانه شکل میگیرد.
جاوید فخریان، عضو کارگروه رویداد و جشنوارههای سازمان منطقه آزاد کیش