چابهار را بهشت سرمایه‌گذاری در ایران می‌دانند، چراكه یكی از ۵ كریدور شناخته شده جهانی به شمار می‌رود و جزو ۳ كریدور استراتژیك جهانی محسوب می‌شود و مزیت‌های اقتصادی زیادی دارد؛ بنابراین كشورهای بسیاری به خصوص هند و چین به سرمایه‌گذاری در این منطقه علاقه نشان داده‌اند، چراكه این منطقه دارای یك ظرفیت ترانزیتی كلیدی است. بندر چابهار در جنوب شرق ایران در نزدیكی بندر «گوادر» واقع شده و به دلیل مزایای راهبردی و لجستیكی آن حایز اهمیت است. این بندر شامل دو پایانه به نام‌های «شهید كلانتری» و «شهید بهشتی» است كه هر یك پنج اسكله دارند كه ظرفیت بالایی برای حمل‌ونقل كالاهای تجاری ایجاد می‌كند.
هند در سال ۲۰۱۴ با یك توافق ۱۰ ساله با ایران، اداره این بندر را بر عهده گرفت. این توافق موجب كنترل هند بر پایانه شهید بهشتی شد. امریكا در سال ۲۰۱۸ و در دوره ریاست‌جمهوری «جو بایدن» اعلام كرده بود كه بندر چابهار را از تحریم‌های این كشور مستثنی كرده است و این اقدام را با هدف كمك به بازسازی و توسعه افغانستان صادر كرده بود، اما ۱۹ سپتامبر (۲۸ شهریور) امریكا معافیت تحریمی بندر چابهار ایران را كه در سال ۲۰۱۸ برای هند صادر شده بود، لغو و اعلام كرد این اقدام از ۲۹ سپتامبر اجرایی می‌شود و رسانه‌های هندی آن را ضربه دیگر دولت «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریكا به اقتصاد این كشور آسیایی توصیف كرده‌اند. در كنار این اقدام امریكا، شركت Tidewater Middle East Co كه اپراتور بنادر مختلف در ایران محسوب می‌شود تحت تحریم ایالات متحده قرار دارد، این شركت در سال ۹۴ با امضای توافقنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌های یكجانبه غرب علیه ایران، از فهرست تحریم‌ها خارج شد، اما در سال ۹۵ با تصویب قانون مقابله با دشمنان امریكا از طریق تحریم‌ها موسوم به قانون كاتسا در این كشور، تایدواتر بار دیگر در فهرست تحریم‌های خزانه‌داری امریكا قرار گرفت. اهمیت این شركت در این است كه در هفت بندر ایرانی فعالیت دارد از جمله بندرعباس (ترمینال كانتینری شهید رجایی)، بندر امام خمینی (ترمینال غلات)، بندر انزلی، خرمشهر، عسلویه، آستارا و مجتمع بندری امیرآباد كه تمامی این بنادر نیز تحت تاثیر تحریم‌های امریكا قرار گرفته‌اند.
فشار تحریم‌ها بر حمل‌ونقل دریایی حسن بیك‌محمدلو، كارشناس اقتصاد دریایی در مورد لغو ممنوعیت تحریم‌های بندر چابهار از سوی امریكا به «اعتماد» توضیح می‌دهد: امریكا در ادامه سیاست فشار حداكثری خود، معافیتی را كه برای بندر چابهار در نظر گرفته بود آن را تا چند روز دیگر لغو می‌كند. این موضوع ریشه در برنامه‌های دولت وقت افغانستان دارد، در آن زمان، افغانستان برای دسترسی به منابع غذایی نیازمند مسیری امن بود و بندر چابهار نقش حیاتی در این زمینه ایفا می‌كرد. همین ضرورت باعث شد هند سرمایه‌گذاری در این بندر را آغاز كند. او ادامه می‌دهد: با وجود تغییر دولت در افغانستان و كندی در اجرای تعهدات، هندی‌ها همچنان بخشی از پروژه‌ها را پیش بردند و حدود یك تا دو سال پیش نیز قراردادی بلندمدت میان ایران و دهلی‌نو امضا شد. محمدلو یادآور می‌شود: اكنون با لغو این معافیت و در شرایطی كه روابط هند و امریكا به واسطه اختلافات تعرفه‌ای تیره است، باید دید دهلی‌نو تمایل دارد سرمایه‌گذاری در چابهار را ادامه دهد یا نه. به گفته او، تضمین جریان بار و تداوم همكاری هند با ایران به متغیرهای متعددی وابسته است و تصمیم اخیر واشنگتن می‌تواند معادلات را پیچیده‌تر كند. این كارشناس اقتصاد دریا تاكید می‌كند: تحریم‌های مختلف طی سال‌های گذشته فشار زیادی بر تجارت دریایی ایران وارد آورد. بخش حمل‌ونقل دریایی به‌طور خاص با محدودیت‌های گسترده روبه‌رو شد، اما ایران و فعالان اقتصادی راهكارهایی برای كاهش این فشار طراحی كرده‌اند. محمدلو می‌گوید: بسیاری از بنادر كشور با تكیه بر ظرفیت‌های داخلی و سرمایه‌گذاری مشترك در حال توسعه هستند و بندر چابهار نیز یكی از نمونه‌های شاخص است. او توضیح می‌دهد: علاوه بر همكاری ایران و هند، سرمایه‌گذاران داخلی هم در چابهار حضور فعال دارند و پروژه‌های توسعه‌ای را پیش می‌برند. به گفته محمدلو، همه تلاش‌ها بر این است كه اثر مستقیم تحریم‌ها بر كشتیرانی و تجارت خارجی به حداقل برسد. استفاده از بنادر واسط و مسیرهای جایگزین از جمله روش‌هایی است كه ایران برای حفظ جریان تبادلات تجاری دنبال می‌كند. او می‌افزاید: هدف اصلی این اقدامات، جلوگیری از اختلال در روند صادرات و واردات است. محمدلو تاكید می‌كند: هرچند نمی‌توان اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران را كاملا بی‌اثر یا ناچیز دانست، اما سیاست‌های متنوع و ابتكارهای تجاری می‌تواند شدت این آثار را كنترل كند. به باور او، تجربه چند سال اخیر نشان می‌دهد كه كشور با وجود محدودیت‌ها، همچنان مسیرهایی برای پایداری تجارت و توسعه بندری پیدا می‌كند و بندر چابهار یكی از نقاط كلیدی این مقاومت اقتصادی محسوب می‌شود.
حلقه تحریم‌ها علیه ایران تنگ‌تر می‌شود وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه با اشاره به روند فزاینده تحریم‌ها علیه ایران به «اعتماد» می‌گوید: برنامه طراحی شده امریكا و متحدانش، كلنگی كردن اقتصاد ایران و تشدید فرسودگی زیرساخت‌های كشور است. او معتقد است: اگر ریل حكمرانی اقتصادی تغییر نكند و اصلاحات ساختاری در حمایت از بخش خصوصی انجام نشود، فشارهای تحریمی می‌تواند اقتصاد ایران را به شدت آسیب‌پذیرتر كند. شقاقی‌شهری توضیح می‌دهد: برنامه‌ای كه امریكایی‌ها برای ایران طراحی كرده‌اند، ایجاد یك اقتصاد ضعیف و كلنگی است. چنین ایران آسیب‌پذیری، خواسته بخشی از كشورهای منطقه نیز هست. عربستان، تركیه و حتی رژیم اشغالگر اسراییل چنین نگاهی دارند و به دنبال آن هستند كه ایران در موقعیت ضعف قرار بگیرد. اسراییل نیز به‌ویژه می‌خواهد جایگاه نظامی برتر خود را در منطقه تثبیت كند و این هدف را از مسیر تضعیف اقتصاد ایران دنبال می‌كند. او تاكید می‌كند: این پروژه تنها به امریكا محدود نمی‌شود، بلكه برخی بازیگران منطقه‌ای نیز برای تشدید فشارها علیه ایران با این رویكرد همراهی می‌كنند. به گفته این اقتصاددان، در سال‌های گذشته امریكا معافیت‌هایی برای برخی كشورها در تعامل اقتصادی با ایران در نظر گرفته بود. یكی از این موارد توسعه بندر چابهار بود كه به هند اجازه داده بودند با ایران همكاری كند. اما هندی‌ها عملا در این پروژه تعلل كردند و توسعه بندر فقط روی كاغذ باقی ماند. اكنون نیز امریكا همان معافیت را لغو كرده است و این نشان می‌دهد كه حلقه تحریم‌ها پیوسته تنگ‌تر می‌شود. او اضافه می‌كند: حتی معافیت‌هایی كه برای عراق در حوزه واردات برق یا برخی كشورهای شمالی ایران در تجارت وجود داشت، در معرض لغو است. این یعنی حذف تدریجی تمام راه‌های تنفس اقتصادی ایران. شقاقی‌شهری یادآوری می‌كند: اروپایی‌ها نیز در همین مسیر حركت می‌كنند، اروپایی‌ها یا مكانیسم ماشه را در چند روز آینده فعال می‌كنند یا امتیازات تازه‌ای از ایران می‌گیرند و سپس با وقفه‌ای آن را اجرایی خواهند كرد. در هر دو حالت، مكانیسم ماشه یك ابزار و بهانه جدید برای اعمال فشار تحریمی گسترده‌تر علیه ایران است. در نتیجه تحریم‌های سازمان ملل و قطعنامه‌های گذشته دوباره اجرایی خواهد شد. او هشدار می‌دهد: فعال شدن مكانیسم ماشه، امكان اجماع‌سازی جدیدی علیه ایران را فراهم می‌كند و سطح مبادلات اقتصادی و تجاری كشور را به شدت كاهش می‌دهد. به گفته این استاد دانشگاه، امریكا هم‌اكنون تمركز خود را بر صادرات نفت ایران و مسیرهای دور زدن تحریم‌ها گذاشته است، در روزهای اخیر، دوباره شاهد فشار بر تراستی‌های ایران در امارات و محدودیت‌های تازه برای صادرات نفت بودیم. امریكایی‌ها به‌طور سیستماتیك به دنبال حذف تمام معافیت‌ها و تهدید شركای ایران هستند. عراق، هند، افغانستان و حتی چین از جمله كشورهایی هستند كه تحت فشار قرار می‌گیرند تا سطح همكاری‌هایشان با ایران را كاهش دهند. شقاقی‌شهری با بیان اینكه اقتصاد ایران همزمان از دو سمت تحت فشار است، توضیح می‌دهد: از بیرون، حلقه تحریم‌ها هر روز تنگ‌تر می‌شود. از درون، اقتصاد ایران همچنان در ریل رانتی - نفتی و شبه‌دولتی حركت می‌كند. این ریل حكمرانی اقتصادی پاسخگوی فشارهای فزاینده نیست و ناترازی‌های اقتصاد كلان را روزبه‌روز تشدید می‌كند. او با بیان مثالی توضیح می‌دهد: فرض كنید خانواده‌ای تحت فشار بیرونی قرار دارد. اگر درون آن خانواده اتحاد و انسجام وجود داشته باشد، می‌تواند مقاومت كند. اما اگر اعضای خانواده درگیر مشكلات داخلی باشند، فشار بیرونی به سرعت آن را متلاشی می‌كند. اقتصاد ایران نیز چنین وضعیتی دارد؛ از بیرون حلقه فشار تحریمی تنگ‌تر می‌شود و از درون با مشكلات عدیده‌ای مانند ناكارآمدی، فساد، بروكراسی پیچیده و ضعف بهره‌وری مواجه است.
ضرورت تغییر ریل حكمرانی اقتصادی این استاد دانشگاه راه‌حل را در تغییر ریل حكمرانی اقتصادی می‌داند و می‌افزاید: باید اقتصاد ایران به سمت رقابت‌پذیری، بهبود محیط كسب‌وكار و مشاركت واقعی بخش خصوصی حركت كند. ما نیازمند اصلاحات نهادی و ساختاری هستیم؛ از اصلاح نظام تامین مالی گرفته تا كاهش رانت و فساد. در غیر این صورت، فشار تحریمی خارجی و ناترازی‌های داخلی می‌تواند شرایط اقتصادی كشور را به مراتب وخیم‌تر كند. او تصریح می‌كند: اصلاحات ساختاری به نفع بخش خصوصی، تنها راه كاهش تبعات منفی تحریم‌هاست. در غیر این صورت، اقتصاد رانتی و نفتی ایران نمی‌تواند در برابر پروژه كلنگی‌سازی اقتصاد كه توسط غرب طراحی شده، دوام بیاورد. شقاقی‌شهری در ادامه به بحران‌های درونی اقتصاد ایران اشاره می‌كند و می‌گوید: اگر اصلاحات اساسی انجام نشود، ناترازی‌های كلان در بخش انرژی، آب، فرونشست زمین، نظام بانكی و صندوق‌های بازنشستگی هر روز شدیدتر خواهد شد. امروز باید به عنوان یك هشدار جدی در نظر گرفته شود كه تعلل بیشتر در اصلاحات داخلی، كشور را در معرض بحران‌های چندلایه قرار می‌دهد. او درباره نقش هند در پروژه چابهار ادامه می‌دهد: هندی‌ها طی سال‌های گذشته همواره استراتژی تعلل و اتلاف زمان را در پیش گرفتند. قراردادها و توافقنامه‌ها روی كاغذ باقی ماند و اقدام ملموسی انجام نشد. به باور من، پشت پرده این رفتار، هماهنگی با امریكا بود تا توسعه چابهار به‌طور واقعی محقق نشود. امروز نیز با لغو رسمی معافیت، همان استراتژی پنهان كنار گذاشته شده و آشكارا حلقه تحریم‌ها علیه ایران تشدید می‌شود. شقاقی‌شهری تاكید می‌كند: ما باید در برابر این فشارها، استراتژی فعالانه داشته باشیم. این استراتژی چیزی جز اصلاحات نهادی و ساختاری به نفع بخش خصوصی نیست. بدون این تغییر، اقتصاد ایران در برابر تشدید تحریم‌ها و حذف از مبادلات منطقه‌ای و جهانی تاب‌آوری نخواهد داشت. او اعلام می‌كند: اكنون همه معافیت‌ها - از هند تا عراق و كشورهای شمالی - زیر سایه لغو و محدودیت قرار گرفته است. فشارها بر شركای تجاری ایران هر روز بیشتر می‌شود. بنابراین اگر در داخل كشور، اصلاحات ساختاری آغاز نشود، اقتصاد ایران با موجی از فروپاشی تدریجی زیرساخت‌ها و تشدید فقر مواجه خواهد شد.
فشار تازه بر تجارت خارجی ایران عباس آرگون، عضو اتاق بازرگانی ایران با اشاره به پایان اعتبار معافیت بندر چابهار از تحریم‌های امریكا به «اعتماد» می‌گوید: این تصمیم می‌تواند تبعات منفی قابل توجهی بر تجارت خارجی كشور داشته باشد. او تاكید می‌كند: هر چه دامنه محدودیت‌ها بیشتر شود، فشارهای اقتصادی بر ایران افزایش پیدا می‌كند و شرایط همكاری با دنیا سخت‌تر می‌شود. آرگون توضیح می‌دهد: در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده امریكا معافیتی برای بندر چابهار صادر می‌كند. هدف این تصمیم كمك به بازسازی افغانستان و تسهیل تجارت منطقه‌ای با محوریت این بندر است. بر اساس این معافیت، برخی فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در چابهار از دایره تحریم‌ها كنار گذاشته شد. این معافیت تا ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، یعنی هفتم مهرماه اعتبار دارد و اكنون خبر لغو آن منتشر شده است. این عضو اتاق بازرگانی تاكید می‌كند: لغو معافیت به‌طور مستقیم بر فعالیت‌های تجاری ایران اثر می‌گذارد و با توجه به اینكه این بندر نقش مهمی در مسیر انتقال كالا به افغانستان و آسیای میانه دارد هر محدودیت تازه‌ای، به معنای كاهش توان ایران در بهره‌گیری از این ظرفیت‌هاست. تاثیر منفی تحریم‌ها بر روند تجارت غیرقابل انكار است. به باور او، تحریم‌ها نه‌تنها فرآیند صادرات و واردات را دشوارتر می‌كند، بلكه بر فضای روانی فعالان اقتصادی نیز فشار وارد می‌كند. او یادآوری می‌كند: سال گذشته، قراردادی ۱۰ ساله میان ایران و هند برای توسعه و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار امضا شده كه بر اساس این قرارداد قرار است مسیر همكاری‌های راهبردی دو كشور را هموار كند، اما با لغو معافیت، سرنوشت این توافق در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. آرگون توضیح می‌دهد: طرف هندی اكنون باید تصمیم بگیرد كه در سایه بازگشت تحریم‌ها چگونه عمل كند. ادامه سرمایه‌گذاری در چنین شرایطی به معنای پذیرش ریسك بالاتر و تحمل فشارهای احتمالی امریكاست. این موضوع می‌تواند همكاری‌ها را كُند یا حتی متوقف كند. به گفته آرگون، لغو معافیت بندر چابهار تنها یكی از حلقه‌های فشار اقتصادی بر ایران است. او تصریح می‌كند: امریكا در حوزه‌های نفتی، بانكی و سایر بخش‌های كلیدی هم مكانیسم‌های مختلفی برای اعمال فشار به كار می‌گیرد. سیاست كلی این كشور، فشار حداكثری بر اقتصاد ایران است تا توان رقابتی و توسعه‌ای ما كاهش پیدا كند. او اضافه می‌كند: هر قدر تحریم‌ها گسترده‌تر شود، هزینه مبادلات افزایش پیدا می‌كند و تجارت خارجی با موانع جدیدی روبه‌رو می‌شود. آرگون می‌گوید: ما هرگز شاهد توقف كامل فعالیت‌ها نیستیم، اما حجم مبادلات كاهش پیدا می‌كند و بار منفی بیشتری بر اقتصاد ملی تحمیل می‌شود. این عضو اتاق بازرگانی اعلام می‌كند: چابهار نه‌تنها برای ایران، بلكه برای افغانستان و كشورهای آسیای میانه نیز اهمیت راهبردی دارد. او تاكید می‌كند: این بندر می‌تواند كوتاه‌ترین مسیر دسترسی این كشورها به آب‌های آزاد باشد. محدودیت‌های تازه، این مسیر را با مانع روبه‌رو می‌كند و احتمالا هزینه‌های ترانزیت افزایش می‌یابد. آرگون می‌گوید: اگرچه فعالیت‌ها به صفر نمی‌رسد، اما رقابت‌پذیری ایران در حوزه ترانزیت منطقه‌ای تضعیف می‌شود و فرصت‌های اقتصادی از دست می‌رود. منبع: اعتماد