سریال تاریخی «معاویه»، ساخت عربستان سعودی است که به بررسی زندگی معاویة‌بن ابی‌سفیان، بنیان‌گذار خلافت اموی در دمشق و سال‌های ابتدایی ظهور اسلام در حجاز می‌پردازد.کارگردان این سریال، احمد مدحت است. این سریال که گفته می‌شود گران‌ترین سریالی است که تاکنون در جهان عرب ساخته شده، در ژوئیه‌ی 2022 با بودجه‌‌ای 100میلیون دلاری کلید خورد. دو قسمت اول این سریال 30 قسمتی با شروع ماه رمضان پخش شد که باعث جنجال‌های بسیاری در کشورهای مختلف اسلامی ازجمله در عراق، ایران و مصر شد.

این سریال توسط مرکز پخش خاورمیانه یا همان ام.بی‌.سی تولید شده است که در سال 1991 توسط یک تاجر سعودی به‌نام ولیدبن آل‌ابراهیم در لندن تأسیس شد و حدود 140 میلیون بیننده در روز دارد. آل‌ ابراهیم یکی از چهره‌های سرشناس است که در سرکوب ریتز کارلتون در ریاض در سال 2017 بازداشت شد، اما بعداً پس از دستیابی به توافقی نامشخص با مقامات سعودی آزاد شد.

خالد صالح، روزنامه‌نگار مصری این سریال را نوشته و طارق‌العریان، فیلمساز فلسطینی ـ آمریکایی ابتدا آن را کارگردانی کرد اما در سال 2023 از پروژه انصراف داد و کار را به احمد مدحت سپرد. اما جزئیات این تصمیم بعدها توسط احمد مدحت فاش شد. او گفت که طارق‌العریان با وجود حضور در مراحل فیلمبرداری درخواست کرده بود که نامش را از تیتراژ حذف کند که یکی از دلایل این اصلاحات گسترده و حذف برخی از صحنه‌های این سریال بود که العریان مخالف آن‌ها بود.
حساسیت تاریخی و مذهبی

مدحت درباره‌ی کناره‌گیری العریان در پادکست العربیه توضیح داد: «سریال «معاویه» مورد بازبینی فشرده شورای علمای عربستان قرار گرفت که منجر به اصلاحات زیادی شد و همین موضوع باعث تنش و کشمکش بین شرکت سازنده و تیم این پروژه شد.»

این سریال که در تونس در استودیوهای فیلم کارتاژ در حمامات فیلمبرداری شده و صحنه‌های اضافی در مهدیه، منتسیر و نفیصه فیلمبرداری شده است، حماسه تاریخی را در بستری دراماتیک و صحنه‌های بصری خیره‌کننده با جدیدترین تکنیک‌های کارگردانی، تولید و گرافیک ارائه می‌کند. در این اثر شاهد نبردهای نظامی عظیم و لوکیشن‌های فیلمبرداری در قلعه‌ها، شهرها و ساختمان‌های شبیه دوران اولیه‌ی اسلام هستیم.
معاویه درباره‌ی چیست؟

شخصیت اصلی این سریال، معاویه، چهره‌ای است که پنج‌سال پیش از بعثت پیامبر (ص) به دنیا آمد و فرزند ابوسفیان و هند بنت عتبه بود که از مهم‌ترین مخالفان اولیه اسلام به‌شمار می‌رفتند. معاویه در ابتدا به مخالفت با پیامبر اسلام برخاست، اما پس از فتح مکه توسط مسلمانان، او و والدینش به اسلام گروئیدند. تحت حکومت معاویه، قلمروهای اسلام در شمال آفریقا، آناتولی، آسیای مرکزی و ایران امروزی گسترش یافت و او پسرش یزید را برخلاف معاهده صلح با امام حسن (ع) به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد که این اقدام درنهایت به واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش منجر شد.

قسمت اول این سریال با جشنی باشکوه آغاز می‌شود؛ زیرا هند بنت عتبه از تولد پسرش معاویة‌بن ابی‌سفیان شادمان است. او با غروری وصف‌ناشدنی، پسرش را «بزرگ‌ترین دستاورد» خود می‌نامد و صعود آینده او را پیش‌بینی می‌کند. همان‌طور که معاویه بزرگ می‌شود، تحت آموزش‌های سخت قرار می‌گیرد و برای دوران پرتلاطم پیش‌رو آماده می‌شود. در همین حال، هند که به‌خاطر از دست دادن خانواده‌اش در جنگ بدر غمگین است، در پی انتقام است؛ احساسی که هم آینده‌ او، هم آینده معاویه را شکل می‌دهد.

زمانی که معاویه ماهیت واقعی پیروزی در نبرد احد را زیر سوال می‌برد، لحظه‌ای مهم به‌وجود می‌آید؛ آیا این پیروزی یک پیروزی بود یا صرفاً نتیجه یک اشتباه تاکتیکی؟ او همچنین از ناتوانی در نجات خواهرش، رملا، ابراز ناامیدی عمیق می‌کند.

همان‌طور که داستان جلوتر می‌رود و زیرلایه‌های آن آشکار می‌شود، معاویه در جزر و مد ایمان و سیاست به‌تدریج اسلام را می‌پذیرد. این اپیزود با پذیرفتن اسلام در جریان فتح مکه، به اوج تحول می‌رسد و آغاز فصل جدیدی را در زندگی او رقم می‌زند.

این سریال درواقع سفر خارق‌العاده‌ی ابی‌سفیان از جوانی تا حکمرانی‌اش است. نقش اول را لجین اسماعیل، بازیگر سوری، به‌طرز ماهرانه‌ای ایفا می‌کند. البته قرار بود که این نقش را ابتدا علی سلیمان، بازیگر فلسطینی، ایفا کند که بعد از انصراف او از این پروژه، لجین در این نقش بازی کرد. بازیگرانی ازجمله ایاد نصار در نقش علی‌بن ابی‌طالب، سامر المصری در نقش عمربن الخطاب، ایمن زیدان در نقش عثمان‌بن عفان، غانم الزرلی در نقش یزیدبن ابی‌سفیان به ایفای نقش می‌پردازند. همچنین اسما جلال، عاشیه‌بن احمد و جمیله چیچی، بازیگران دیگر این سریال هستند.
جنجال‌های سریال معاویه

با وجود انتظار زیاد برای انتشار این اثر، موجی از جنجال را بین طرفدارانی که آن را یکی از آثار مهم تاریخ اعراب می‌دانند و مخالفانی که نوع پرداخت به شخصیت جنجالی مانند معاویة‌بن ابی‌سفیان را حساس می‌دانند، به‌ویژه باتوجه به اختلافات تاریخی و فرقه‌ای پیرامون این دوران به وجود می‌آورد.

این سریال از زمان معرفی خود در سال 2023 با چالش‌های زیادی مواجه بوده است، تغییرات مکرر فیلمنامه و جایگزینی احمد مدحت به‌جای کارگردان طارق العریان. بعد از پخش این سریال، مناقشات در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی هم بالا گرفت و برخی از نمایش چهره‌های تاریخی اسلام مانند صحابه پیامبر انتقاد می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر از اهمیت پرداختن به تاریخ به شیوه‌ای تصویری دفاع می‌کنند.

نمایش زندگی اولین خلیفه اموی در عراق به‌دلیل ترس از تنش‌های فرقه‌ای ممنوع شد و در مصر به‌خاطر به تصویر کشیدن شخصیت‌های اولیه اسلام توسط چهره‌های مذهبی مورد انتقاد قرار گرفت.
در ایران هم ساترا، سریال «معاویه» را به‌دلیل روایت جدیدی از زندگی معاویه و سعی در تطهیر خاندان بنی‌امیه، در تمام رسانه‌های صوتی و تصویری فراگیر کشور غیرقابل انتشار اعلام کرد. برهمین‌اساس باتوجه به مکاتبه‌ای که از سوی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی با سکوهای دارای مجوز از این سازمان در تاریخ ۱۳ اسفندماه سال جاری شده است، دوبله و هر نوع انتشار این محتوا ممنوع اعلام شد.

ساترا همچنین اعلام کرد: برخی رسانه‌های کاربرمحور نسبت به انتشار نسخه زبان اصلی قسمت‌های ۱ و ۲ اقدام کرده بودند که با همکاری دادستانی کل کشور نسبت به حذف دو قسمت یادشده از تمام رسانه‌های کاربرمحور، اقدام شد.

این سریال همچنین با مخالفت شدید نهادهای مذهبی به‌خصوص الازهر در مصر مواجه شد. شیخ عبدالفتاح عبدالغنی العوری، محقق برجسته، فیلم ساختن درباره‌ی معاویه را محکوم و استدلال کرد که نمایش یاران پیامبر اسلام در فیلم یا تلویزیون از نظر دینی غیرمجاز است. او گفت: «اصحاب پیامبر نباید به هیچ شکلی از تولیدات نمایشی به تصویر کشیده شوند.»

اما مقتدی الصدر روحانی عراقی که قبلاً از ام.بی‌.‌سی خواسته بود که ساخت این سریال را لغو کند، هشدار داد که نمایش این فیلم ممکن است باعث ایجاد اختلافات فرقه‌ای شود. به‌گفته‌ی او، معاویه در تاریخ اسلام شخصیتی بحث‌برانگیز است. او به‌عنوان بنیان‌گذار سلسله‌ی امویان با علی‌بن ابی‌طالب، داماد پیامبر اسلام، جنگید. پس از شهادت حضرت علی، معاویه کنترل مصر و خلافت را به دست گرفت و دمشق را به‌عنوان پایتخت امپراتوری اسلامی تأسیس کرد.

با وجود تحریم و ممنوعیت سریال «معاویه» در عراق، این سریال همچنان در ماه رمضان در شبکه‌های اصلی ام.بی‌.سی پخش می‌شود.

مدحت، کارگردان این سریال درباره‌ی جنجال‌هایی که بعد از پخش ایجاد شده، توضیح داد: «سازندگان اثر کاملاً آگاه بودند که این سریال به‌دلیل حساسیت دوره تاریخی که به آن می‌پردازد، همچنین روایت‌ها و نظرات متعدد در مورد شخصیت‌هایی که ارائه می‌دهد، جنجال‌برانگیز خواهد شد. بااین‌حال واکنش‌های سریع به این اثر به‌ویژه از سوی الازهر پس از نمایش قسمت اول، «غیرمنتظره» بود، به‌رغم اینکه مورد بازبینی مذهبی قرار گرفت.»

خالد صلاح، نویسنده فیلمنامه‌نویس مصری نیز در فیسبوک خود به دفاع از این سریال پرداخت و نوشت: «این سریال صرفاً روایتی از کشمکش‌های سیاسی آن دوران نیست.» او تأکید کرده که شخصیت معاویه در این مجموعه به‌عنوان فردی باهوش و استراتژیست به تصویر کشیده شده که می‌دانست چگونه با شرایط سازگار شود و تنها بر شمشیر متکی نبود.

همچنان انتقادات از این سریال ادامه دارد و ام.بی.سی به‌خاطر پخش این سریال تحت فشار بسیاری است. این شبکه در سال 2012 هم فیلمی درباره‌ی عمر ساخته بود که توسط نهادها و افراد مذهبی بسیاری به‌خاطر به تصویر کشیدن چهره حضرت علی(ع)، مورد انتقاد قرار گرفت.
منبع: هم میهن