در حالی كه عدد تشكیل سرمایه ثابت خالص در سه سال اخیر در یك منحنی كاهشی حركت كرده و زیرساخت‌های ایران با تشدید استهلاك روبرو شده‌اند؛ كشورهای همسایه با سرمایه‌گذاری كلان، نوعی «نبرد زیرساخت‌ها» و «رقابت» با یكدیگر را كلید زده‌اند.

آمارهای مركز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد كه پس از اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، نسبت «استهلاك» به «موجودی سرمایه» در 13 ساله 87 تا 1400 روند افزایشی پیدا كرده و از 4 درصد به 5 درصد رسیده است. در واقع نه فقط سرمایه‌گذاری جدیدی در زیرساخت‌های كشور (ساختمان، كارگاه‌ها، كارخانه‌های بزرگ و...) انجام نشده، بلكه روند فعالیت همین زیرساخت‌ها به گونه‌ای بوده كه حالا مشكلی به نام «استهلاك» هم پیدا كرده‌اند. اما كشورهای همسایه، از این «فرصت» و «شانس» بزرگ نهایت استفاده را با سرمایه‌گذاری‌های كلان در زیرساخت‌های خود كرده‌اند. آنها در حوزه‌های متعدد و متفاوتی مشغول تقویت زیرساخت‌های خود هستند. هركدام از آنها در چشم‌اندازهایی خواهان تحقق برنامه‌های توسعه‌ای خود هستند. تعداد اینگونه برنامه‌ها آنقدر مفصل و طولانی است كه بیان‌شان را بسیار دشوار كرده است. اما این گزارش می‌تواند فقط برای «تصویری اجمالی»از آنچه همسایگان ایران به دنبال آن هستند اطلاعاتی در خود داشته باشد. اطلاعات این گزارش مبتنی بر پرتكرارترین واژه‌های مرتبط با زیرساخت هر كشور طی سال جاری میلادی است كه با نرم‌افزارهای هوش مصنوعی KWfider و Semrush به دست آمده و نشریه «تجارت فردا»در یك اینفوگرافی آنها را جمع‌آوری كرده است.

سرمایه‌گذاری

در زیرساخت‌های گردشگری و ترانزیت

مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایران، تركیه است كه با تمدید ریاست‌جمهوری اردوغان، فرصت بزرگی برای برنامه‌های بلندپروازانه او فراهم شده است. تركیه دست به روزآمدی سیستم بانكداری، گسترش سیستم حمل و نقل با همسایگان، زیرساخت‌های دفاعی و توسعه 380 هزار كیلومتری زیرساخت‌های فیبر نوری زده است. همزمان به عنوان یكی از بزرگ‌ترین «هاب»های گردشگری منطقه، زیرساخت‌های گردشگری خود را گسترش داده و در هوش مصنوعی نیز سرمایه‌گذاری كرده است. تركیه تعداد فرودگاه‌های خود را از 26 به 58 رسانده. درست در روزهایی كه فرودگاه‌های ایران به دلیل نبود صرفه اقتصادی تعطیل می‌شوند. پروژه فرودگاهی «ریزه آرتوین» در شمال شرق تركیه و در یك «جزیره مصنوعی» در دریای سیاه بنا شده و 85 میلیون تن سنگ در كف دریا ریخته شده تا باند فرود سه كیلومتری و عرض 45 متری احداث شود!

عربستان از نظر گردشگری هم‌اكنون در میان 20 كشور پربازدید جهان قرار گرفته و به دنبال ساخت شهر رویایی «نئوم» است. بحرین، در جزیره‌ای كوچك در خلیج فارس كه زمانی برای ایران بود قرار است تا سال 2026 نزدیك به 14 میلیون توریست را جذب و 4700 شغل در گردشگری ایجاد كند.

«بندرسازی» دیگر كاری است كه كشورهای منطقه به سرعت به سمت آن حركت می‌كنند. كشور عراق با كمك تركیه و سرمایه‌گذارانی از امارات، به دنبال توسعه بندر «فاو» در جنوب شرقی این كشور و اتصال آن به «مرسین»در تركیه است. شبكه پیچیده بزرگراهی و راه‌آهن قادر است این دو كشور را به هم متصل كند. كاری كه می‌تواند «فاو» را به تركیه متصل و عواقب بدی برای اقتصاد ایران به دنبال داشته باشد. با این اتفاق مسیر ترانزیتی بندرعباس به تركیه، كاملا از دست می‌رود. پروژه‌ای كه خلیج فارس را به تركیه متصل می‌كند، 17 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آن می‌شود و سالی 4 میلیارد دلار سود دارد و 100 هزار نفر در آن مشغول به كار می‌شوند.

هوش مصنوعی

شواهد نشان می‌دهد دولت‌های منطقه در حال سرمایه‌گذاری سنگین روی زیرساخت‌های دیجیتال هستند. عربستان سعودی با درك اهمیت هوش مصنوعی و فناوری‌های جدید 500 میلیارد دلار تا یك دهه آینده در این بخش سرمایه‌گذاری كرده است. در یكی از این پروژه‌ها، آنها به دنبال ساخت 14 انبار هوشمند كاملا ‌خودكار در جده هستند. امارات متحده عربی در این زمینه استراتژی خاصی را تا سال 2031 تنظیم كرده و به دنبال جذب استعدادها برای مشاغل آینده، تامین مالی مراكز تحقیقاتی و نوآوری، توسعه زیرساخت‌ها و اكوسیستم‌های داده است. كویت از سال 2021 بسته‌های مشوق مالیاتی را برای شركت‌های فناورانه متخصص هوش مصنوعی ایجاد كرده است. اردن 68 پروژه اجرایی جدید در دست دارد و در تركیه، دانشگاه‌ها تخصص جدیدی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد كرده‌اند كه نیازهای بخش صنعتی این كشور و پتانسیل رشد آن را با استفاده از هوش مصنوعی جواب می‌دهد.

مثال‌های دیگر

آذربایجان، زیرساخت‌های ترابری بندر باكو را گسترش داده و در بخش انرژی سرمایه‌گذاری هنگفتی داشته است. پاكستان با ایجاد كریدور اقتصادی CPEC با چین، زیرساخت‌های خود را برای تجارت بیشتر با چین نوسازی می‌كند. ارزش این پروژه 46 میلیارد دلار است و بنادر گوادر و كراچی پاكستان را به سین‌كیانگ چین متصل می‌كند. جایی كه با مغولستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیكستان، افغانستان، پاكستان و چین همسایه است. عمان همین الان هم به دنبال جذب نیروی متخصص است و دیده شده كه استارتاپ‌های ایران در حال مهاجرت به این كشورند. این كشور در هوش مصنوعی هم سرمایه‌گذاری كرده و زیرساخت‌های گردشگری سلامت نیز در عمان گسترش پیدا كرده است. حتی در افغانستان هم كانال 285 كیلومتری قوش‌تپه و راه‌آهن این كشور به‌طور مشترك با روسیه و ازبكستان در حال پیشروی است. قطر و كویت هم در حوزه گاز به دنبال سرمایه‌گذاری بالایی هستند و عراق نیز به دنبال اصلاحات انرژی برای دستیابی به انرژی پاك است.

در كشور ما چه خبر است؟

ایران كشوری است درگیر تحریم‌ها و نبود درآمدهای نفتی كه با دیدگاه خاص «تهاتر» نزد برخی مسوولان هم همراه شده. بودجه عمرانی در سال‌های متمادی یا كاهش یافته یا صرف بودجه عمومی یعنی حقوق و مزایای دولتی شده. در شرایط تحریمی و نبود درآمد، خبری از سرمایه‌گذار خارجی هم نیست و پروژه‌ها كند پیش می‌روند. وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان، چندی پیش در گفت‌وگویی كه درباره برنامه هفتم توسعه با روزنامه «اعتماد»داشت گفته بود: «اگر كشور ما می‌خواهد با تركیه و عربستان در 5 سال آینده رقابت كند حداقل یك هزار میلیارد دلار نیاز دارد. اگر می‌خواهیم ناترازی‌ها و استهلاك‌مان را جبران كنیم نه اینكه با رقبا رقابت كنیم جبران استهلاك اقتصاد ایران 400 میلیارد دلار نیاز دارد. حداقل 400 میلیارد دلار می‌خواهیم. اگر می‌خواهیم با تركیه و عربستان رقابت كنیم حداقل یك هزار میلیارد دلار می‌خواهیم. پس چیزی بین 400 تا هزار میلیارد دلار نیاز داریم. اما این چیزی كه در لایحه برنامه هفتم توسعه آمده ده میلیارد یورو برای یك سال است. مجموع آن می‌شود 50 میلیارد یورو در پنج سال كه خیلی عدد پایینی است.»