شاید مهم‌ترین اثرپذیری ایران از بحران این‌ روزهای دنیا، ماجرای انرژی و در رأس آن نفت باشد؛ هرچه تهاجم روسیه به اوکراین وارد مراحل تازه‌تر و بحرانی‌تر می‌شد، سمت‌وسوی تحلیل‌ها هم به سمت فرصت کم‌نظیر برای انرژی ایران بیشتر می‌شد و همچنان هم این روند ادامه دارد. در تازه‌ترین خبرها، به نظر می‌آید روسیه در حال ازدست‌دادن بخش مهمی از مشتریان انرژی خود است؛ اما اینکه تا چه اندازه ایران می‌تواند جایگزین این بازارها باشد، محل بحث و اختلاف است. ماجرای توافق و توقف ایجادشده در احیای برجام نیز بر این سردرگمی اثر فراوانی گذاشته و حالا تقریبا همه تحلیلگران حوزه انرژی از ابهام و سردرگمی درباره آینده نفت ایران می‌گویند؛ اما تازه چه خبر از قیمت نفت و همچنین تحریم انرژی روسیه؟
‌ کاهش قیمت نفت
اگرچه بشکه‌های نفت در یک ماه گذشته رکوردهای قیمتی یک دهه گذشته را مدام پشت سر می‌گذاشتند و حتی برخی پیش‌بینی‌ها از رسیدن قیمت هر بشکه نفت به ۱۵۰ و حتی ۲۰۰ دلار هم حکایت داشت، این روند صعودی دیروز کمی کند شد و قیمت نفت برای ساعاتی کاهش یافت. قیمت نفت در معاملات روز جمعه بازار جهانی ثابت بود و پس از نوسانی که تحت تأثیر عوامل متضاد پیدا کرد، در مسیر ثبت بزرگ‌ترین کاهش هفتگی از ماه نوامبر قرار دارد. بهای معاملات نفت برنت ۱۶ سنت، معادل ۰.۱۵ درصد کاهش یافت و به ۱۰۹ دلار و ۱۷ سنت در هر بشکه رسید. نفت برنت روز پنجشنبه ۱.۶ درصد سقوط کرده بود. بهای معاملات وست‌تگزاس اینترمدیت آمریکا با دو سنت، معادل ۰.۰۲ درصد افزایش، به ۱۰۶ دلار و چهار سنت در هر بشکه رسید. شاخص نفت آمریکا روز پنجشنبه ۲.۵ درصد کاهش داشت. در هفته‌ای که معاملات نفت تحت تأثیر مذاکرات برای تحریم نفت روسیه و افزایش عرضه ایران، ونزوئلا و امارات متحده عربی و هم‌زمان تشدید جنگ در اوکراین قرار گرفتند، بهای نفت برنت حدود هفت درصد کاهش پیدا کرده است؛ در‌حالی‌که روز دوشنبه تا مرز ۱۳۹ دلار و ۱۳ سنت صعود کرده بود که بالاترین قیمت در ۱۴ سال گذشته بود. بهای نفت آمریکا از ابتدای هفته جاری تاکنون حدود هشت درصد کاهش داشته است. علاوه ‌بر این و به گفته جفری هالی، تحلیلگر شرکت OANDA، هر دو قرارداد در صورت انتشار هر‌گونه خبری درباره افزایش عرضه، ممکن است سقوط چشمگیری به پایین مرز صد دلار در هر بشکه پیدا کنند. همچنین هرگونه خبر منفی می‌تواند آنها را به بالای ۱۱۵ دلار برگرداند. قیمت‌های نفت پس از اینکه معلوم شد اتحادیه اروپا در ممنوعیت واردات نفت روسیه به آمریکا و انگلیس ملحق نمی‌شود، از اوج اخیرشان عقب‌نشینی کردند. روسیه دومین صادرکننده بزرگ جهان پس از عربستان سعودی است و حدود سه میلیون بشکه در روز نفت به کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) در اروپا صادر می‌کند. پ ویوک دهار، تحلیلگر بانک کامن ولث گفت: در کوتاه‌مدت شکاف عرضه بعید است با عرضه اضافی اعضای اوپک‌پلاس که روسیه هم یکی از اعضای این گروه است، پر شود. این تولیدکنندگان ساختارشان از نظر سیاسی به هم گره خورده است. به ‌علاوه بعضی از اعضای اوپک‌پلاس نظیر آنگولا و نیجریه برای تحقق اهداف تولید خود به‌سختی تقلا می‌کنند و این مسئله جبران افت عرضه روسیه را دشوار می‌کند. بر‌ اساس گزارش رویترز، احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق و محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک، در دیداری که در حاشیه کنفرانس انرژی سراویک هیوستون داشتند، تأکید کردند اوپک‌پلاس به دنبال دستیابی به توازن عرضه و تقاضا و تضمین ثبات بازار است.
‌ روسیه چه می‌گوید و برنامه‌اش چیست؟
هرچه فشارها به روسیه و در رأس آن انرژی این کشور بیشتر می‌شود، رفتار روس‌ها پیچیده‌تر و تا اندازه‌ای ابهام‌آمیزتر می‌شود. در تازه‌ترین خبر روسیه اعلام کرد حتی با وجود تحریم هم مشتری برای نفت و گاز داریم. یک مقام بلندپایه دولت روسیه اعلام کرد این کشور حتی با وجود تحریم‌های غربی، خریداران کافی برای نفت و گاز خود دارد. بر اساس گزارش خبرگزاری‌های معتبر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در کنفرانسی در ترکیه پس از دیدار با دیمیتری کولبا، همتای اوکراینی خود گفت: ما هیچ‌کس را برای خرید نفت و گازمان متقاعد نمی‌کنیم. اگر می‌خواهند نفت دیگری را جایگزین نفت روسیه کنند، خوش آمدند. ما بازارهایی برای عرضه خواهیم داشت و هم‌اکنون هم داریم. این اظهارات در حالی مطرح شد که اروپا به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار انرژی روسیه، در حال بررسی احتمال اختلال عرضه گاز در بحبوجه ادامه جنگ در اوکراین است. این قاره برای ۳۰ درصد از گاز مورد نیازش به روسیه وابسته است و تلاش می‌کند با استفاده از منابع دیگر عرضه و بهبود بهره‌وری و استفاده از منابع تجدیدپذیر بیشتر، وابستگی خود را کاهش دهد. قیمت نفت و گاز طبیعی در بحبوحه نگرانی‌ها نسبت به کاهش عرضه روسیه، صعود کرده  است. در ابتدای هفته جاری قیمت نفت به بالاترین حد از سال ۲۰۰۸ صعود کرد؛ در‌حالی‌که قیمت گاز اروپایی رکورد تاریخی زد. سودبردن از رشد قیمت‌ها و پیش‌بینی هوای گرم‌تر باعث شده قیمت‌ها نسبت به ابتدای هفته کاهش پیدا کنند. نفت برنت پس از انتشار اخباری از اوکراین و کشورهای اوپک، نوسان قیمت شدیدی پیدا کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در دیدار روز پنجشنبه با هیئت دولت اعلام کرد: روسیه به تعهدات خود برای تأمین انرژی در اروپا و خارج از آن کاملا پایبند است. ما هرچه را برای مشتریان بزرگ خود عرضه می‌کردیم، عرضه می‌کنیم. قیمت‌ها افزایش پیدا کرده‌اند، اما تقصیر ما نیست. آمریکا واردات نفت و فراورده‌های نفتی روسیه را ممنوع کرده؛ این اقدام قیمت همه کالاها از انرژی تا فلزات و غلات را افزایش داده است. انگلیس هم تصمیم مشابهی را اعلام کرد؛ اما از تحریم واردات گاز روسیه خودداری کرد. سایر کشورهای اروپایی که ماه‌هاست با کمبود انرژی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، تمایلی به اتخاذ اقدامات مشابه ندارند. در عوض، شرکت‌ها و معامله‌گران نفت دست به تحریم خودخواسته زده و حتی از فعالیت‌های‌شان در روسیه خارج شده‌اند. بر ‌اساس گزارش بلومبرگ، روسیه که در‌حال‌حاضر گاز طبیعی به چین از طریق خط لوله قدرت سیبری ارسال می‌کند، سرگرم مذاکره با این کشور آسیایی برای توافق بلندمدت بزرگ دیگری برای عرضه از طریق مغولستان است. زیرساخت خط لوله گاز روسیه قادر به تغییر مسیر غرب به شرق یا برعکس نیست؛ اما اگر توافقی حاصل شود، اتصال‌دهنده‌ای ساخته می‌شود و وابستگی روسیه به مشتریان اروپایی را کاهش می‌دهد.
‌ تکلیف نفت ایران چه می‌شود؟
این شرایط بحرانی و این بازار پیچیده اگرچه به نظر می‌آید در مجموع برای بازار انرژی ایران مفید است، ولی کارشناسان لازمه سودبردن از این فضا را دیپلماسی و سیاست قوی و چندجانبه می‌دانند. تحلیلگران می‌گویند ایران حالا باید تصمیم بگیرد تا چه اندازه منافعش را بر روابط با کشورهای دوست ترجیح می‌دهد و حتی بعضی می‌گویند وقت آن رسیده که ایران از روسیه فاصله بگیرد. البته تاکنون و در بین اخبار رسمی، اثری از این فاصله‌‌گرفتن ایران از روسیه دیده نمی‌شود. دراین‌باره یک کارشناس حوزه انرژی گفت: تنها منبع گازی قابل اعتماد غیر از روسیه، ایران است که بکر هم هست؛ یعنی درست است که از تولیدکنندگان بزرگ گاز دنیا هستیم، اما از صادرکنندگان نیستیم؛ یعنی نت‌بالانس ما منفی است. بهروز نامداری که با ایلنا سخن می‌گفت، درباره چشم‌انداز صادرات نفت ایران در شرایط امروز گفت: قبل از قضایای روسیه و اوکراین، ایران تا حدی توانسته بود برای نفت خود به‌خصوص در مارکت چین جا باز کند و تصور این است که پیچ تحریم‌ها شل شده و اجازه داده شود که ایران نفت را بفروشد، اما اکنون شرایط بازار انرژی دچار تغییرات بنیادین شده و روسیه نه خود برای خریداران تحریمی اعمال کرده و نه خریداران نفت و گاز روسیه تغییری داده‌اند؛ بااین‌حال، به نظر می‌رسد خواه‌ناخواه چه موضوع روسیه حل شود یا خیر، آرام‌آرام نفت روسیه در پروسه دو تا سه‌ساله از بازار جهانی حذف یا کم‌رنگ شود. از این منظر می‌توان گفت جا برای نفت ایران باز می‌شود. بنابراین اگر توافق شود، به‌سرعت هم تولید ایران بالا می‌رود و هم نفتی را که روی آب دارد، به‌سرعت به بازار تزریق می‌کند. او درباره شرایط و آثار احتمالی توافق هم گفت: موضوع مهم‌تر اینکه به نظر می‌رسد اگر در وین توافق شود، سرمایه‌هایی که از منابع نفت و گاز روسیه دور می‌شوند، به میادین و تأسیسات نفتی ایران سرازیر شوند. در‌حال‌حاضر ایران حدود 1.2 میلیون بشکه روانه بازار می‌کند که این رقم به‌سرعت می‌تواند به 2.5 میلیون بشکه در روز برسد. در هر حال ما باید به این سمت برویم که هم سرمایه و هم تکنولوژی را برای بخش گاز جذب و در بازار انرژی دنیا توسعه دهیم. این کارشناس حوزه انرژی گفت: از این پس قطعا نقش روسیه در بازار انرژی دنیا کم‌رنگ خواهد شد. البته پیش‌ از ‌این آمریکا فشار وارد می‌کرد که ال‌ان‌جی تولیدی خود را به اروپا برسانند، اما تا حدی با مشکل مواجه شدند؛ چون گاز ال‌ان‌جی آمریکا قابل رقابت با خط لوله روسیه نبوده است؛ یعنی این زمینه وجود داشت که آمریکا به اروپای غربی فشار وارد کند که گاز روسیه را حذف کند. او ادامه داد: آمریکا هم در دوره ترامپ و هم بایدن از مخالفان سرسخت نورداستریم 2 بوده و به آلمان فشار زیادی وارد کرده است؛ البته آلمان هم زیر بار نرفت، ولی سبب شد اروپای غربی مجبور شود گاز روسیه را کم کند. بنابراین این حوادث اخیر شاید در آن قضایا هم ریشه داشته باشد. نامداری بیان کرد: این انرژی که از روسیه به اروپا می‌رود، در دو حوزه جایگزین می‌شود که یکی از آنها انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ یعنی در راستای سیاست‌های حذف کربن جایگزین بخشی از انرژی مورد نیاز اروپا می‌شود، ولی این انرژی‌ها ظرفیت چندانی ندارند؛ بنابراین ممکن است اروپا سمت انرژی‌های جدید شامل نفت و گاز شیل آمریکا و کانادا به اضافه استرالیا برود. دنیای غرب تمایل دارد از منابع خودش بتواند انرژی را تأمین کند؛ اما با توجه به هزینه بالای این بخش از انرژی یا باید هزینه تولید انرژی در کل دنیا را بالا ببرند یا اینکه به‌طور نسبی از سایر منابع انرژی هم تأمین کنند. درعین‌حال، یک بحث مهم دیگر درباره بازار این‌ روزها، نقش کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در این بازار انرژی است که نامداری درباره این نقش نیز گفت: واقعیت این است که قطر جای مانور ندارد؛ چون منابعش محدود است. عربستان هم اخیرا چند میدان گازی کشف کرده که حتما به مصرف داخلی می‌رسد، فقط ممکن است تا حدی نفت بیشتری برای صادرات آزاد شود. بنابراین تنها منبع گازی قابل اعتماد غیر از روسیه، ایران است که بکر هم هست؛ یعنی درست است که از تولیدکنندگان بزرگ گاز دنیا هستیم، اما از صادرکنندگان نیستیم؛ یعنی نت‌بالانس ما منفی است. به عبارت دیگر تنها شانس منبع بکر ایران است.
در چنین شرایطی بیش از هر چیز باید منتظر تصمیم مسئولان ایرانی از یک سمت و تصمیم کشورهای درگیر بحران هم از سمت دیگر باشیم؛ باید دید آیا ایران می‌تواند از این فرصت ایجادشده نهایت استفاده را ببرد یا اینکه مانند چند سال گذشته سهم ایران از این بازار بزرگ محدود و ناچیز خواهد ماند.
منبع: شرق