حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران عصر روز چهارشنبه چهارم بهمن‌ماه در مراسم اختتامیه همایش ملی ایران و همسایگان در مركز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه حضور یافت و‌به ایراد سخنرانی پرداخت. وزیر خارجه در این سخنرانی تفصیلی درباره وضعیت رابطه مسكوت مانده تهران و ریاض، سیاست ایران در منطقه غرب آسیا، آخرین وضعیت مذاكرات برای احیای برجام میان ایران و 1+4، گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای درباره مذاكره مستقیم میان ایران و امریكا و همچنین حاشیه‌ها درباره سفر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور به روسیه توضیحاتی داد.
از ایده اضافه شدن همسایگان به مذاكرات استقبال نمی‌كنیم وزیر خارجه درباره میزان اطلاع‌رسانی تهران به همسایگان درباره مذاكرات جاری در وین برای احیای برجام گفت: ما از ایده اضافه شدن اعضای جدید از منطقه به مذاكرات استقبال نمی‌كنیم ولی همسایگان را در جریان موضوعات قرار می‌دهیم. ارتقای روابط با همسایگان اولویت اساسی در ابتكارات كشور است. بنا به دلایل مختلف تاكنون این اولویت مهم و ظرفیت عظیم به‌طور كامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته و ارزش افزوده تقویت مناسبات كشورمان با ۱۵ كشور همسایه در تقویت منافع ملی و توسعه پایدار و همه‌جانبه منطقه‌ای كمتر دیده می‌شود. یكی از اولویت‌های اساسی مطرح شده از ابتدای شروع به كار دولت جدید اولویت بخشی به همكاری و تعامل با همسایگان است. به گزارش خبرگزاری فارس، وزیر خارجه در بخش دیگری از سخنانش افزود: سیاست همسایه‌محور صرفا با طرح كلامی و گفتمانی به دست نمی‌آید. در این سیاست جمهوری اسلامی ایران باید براساس اعتمادسازی و پذیرش تعهدات مشترك و متقابل در جهت همكاری با همه كشورهای همسایه اقدام كند. این رویكرد جدی دولت فعلی جمهوری اسلامی ایران است. هر چند دولت‌های قبلی این سیاست را هر یك به سهم خود به پیش بردند. عملیاتی شدن این سیاست در سرعت بخشیدن به پیشرفت كشور زمینه مناسبی را برای حل چالش‌ها و مخاطرات مشترك از جمله مقابله با مواد مخدر، قاچاق انسان، مشكلات زیست محیطی و افراطی‌گری فراهم می‌كند. مهم‌ترین چالش ایران در پیگیری سیاست همسایه‌محور بدون حضور امنیت‌زدای كشورهای فرامنطقه‌ای است. سیاست همسایگی امنیت‌پایه ایران در میان مدت و بلندمدت به شرط موفقیت در ارایه روشن سیاست خود می‌تواند این چالش را كمرنگ كند. جمهوری اسلامی ایران و كشورهای همسایه اولویت‌های مشاركت امنیتی خود را در یك سازوكار مشترك تعیین می‌كنند. وزارت خارجه ایران در چارچوب سیاست خارجی متوازن و دیپلماسی پویا با باز كردن باب گفت‌وگو در سایه تعاملات فرهنگی اقتصادی و تجاری خلأهای سیاست همكاری با همسایگان را از میان بردارد.
پاسخ ایران به درخواست وزیر طالبان در تهران چه بود؟ وزیر خارجه با اشاره به اینكه در حوزه چالش‌ها همچنان با دو چالش در پیرامون خود روبرو هستیم، گفت: یك چالش همسایه شرقی یعنی افغانستان است. كمتر از یك ماه پیش هیاتی از افغانستان به تهران سفر كرد. ما مرز مشترك طولانی با افغانستان داریم و موضوعات متنوعی با این كشور داریم. از حدود چهار و نیم ماه تاكنون روزانه بیش از ۵ هزار زن، كودك و مرد افغان از مرزهای زمینی به دلیل سرما و وضعیت ناپایدار در افغانستان به سمت مرزهای ما می‌آیند. تشكیل دولت فراگیر با مشاركت همه اقوام در افغانستان برای ما مهم است. ضمن اینكه در ارسال انرژی به افغانستان كمك می‌كنیم ولی از تشكیل دولت فراگیر در افغانستان كوتاه نیامده‌ایم. زمانی ملاتقی درخواست كرد در سفرش به تهران، سفارت جمهوری اسلامی افغانستان را به هیات حاكمه جدید تحویل دهیم ما گفتیم دوستی‌ها به جای خود تاكید ما بر ضرورت تشكیل دولت فراگیر با نگاه به ثبات و امنیت پایدار در افغانستان موضوع بسیار مهمی است. زمانی كه دولت فراگیر با استانداردهای شناخته شده و با مشاركت طالبان، پشتون‌ها و سایر اقوام شكل گرفت آن وقت می‌توانیم راجع به شناسایی وضعیت جدید در افغانستان و واگذاری سفارت افغانستان در تهران به هیات حاكمه رسمی كه در افغانستان سر كار می‌آید، تصمیم بگیریم و اقدام كنیم.
جنگ راه‌حل موضوع یمن نیست وزیر خارجه با اشاره به اینكه چالش دیگر ما در موضوع یمن است، گفت: این روزها اتفاقی بین یمن و یكی دیگر از همسایگان در حال وقوع است. آنچه بین یمن و برخی همسایگان و كشورهایی كه در عملیات نظامی علیه یمن مشاركت دارند، می‌گذرد موضوع یمنی است. ایران در تمامی مراحل از ابتدای بحران یمن و جنگ علیه این كشور به صراحت طرح سیاسی چهار ماده را ارایه و همواره از تحقق و پیگیری آن طرح حمایت كرده است. حتما برای ما ملاحظه و مشاهده بیش از شش سال جنگ و خونریزی در یمن قابل تحمل نیست و هیچ كدام از وجدان‌ها جنگ را راه‌حل برای موضوع نمی‌دانند. ما گسترش دامنه جنگ را نگران‌كننده می‌دانیم و از عربستان و امارات می‌خواهیم كه با روش سیاسی و با رویكردی سازنده برای پایان دادن به محاصره انسانی و پایان جنگ و ورود به گفت‌وگوهای یمنی _ یمنی اقدام كنند و ادامه این وضعیت به نفع منطقه نیست.
راه را برای عربستان باز گذاشته‌ایم وزیر خارجه با اشاره به اینكه ایران راه را برای عربستان باز گذاشته است گفت: هر زمان عربستان تصمیم بگیرد روابط دیپلماتیك خود را با ایران به حالت طبیعی برگرداند از بازگشایی سفارتخانه‌ها و بازگشت روابط به حالت طبیعی و حتی توسعه روابط با عربستان استقبال می‌كنیم. خرسندیم سه دیپلمات ما از چند روز پیش در جده مستقر شدند. اینكه چه زمانی سفارتخانه‌های دو كشور باز شود اكنون عربستان باید تصمیم بگیرد. از دور جدید گفت‌وگوها استقبال می‌كنیم و هم مایلیم اشاره كنیم كه گفت‌وگوهای طولانی لازمه بازگشت روابط به حالت عادی به تنهایی نیست بلكه اتخاذ تصمیم سیاسی یك ضرورت است. ما در دولت جدید این تصمیم را اتخاذ كرده‌ایم كه عربستان هر زمان به جمع‌بندی رسید می‌تواند به بازگشت روابط با ایران به حالت طبیعی اقدام لازم را به عمل بیاورد.
حاشیه‌های سفر رییسی به مسكو: هم با شرق هم با غرب كار می‌كنیم وزیر خارجه درباره سفر رییسی به مسكو گفت: در این جا یك توافق مهم و راهبردی با همسایه شمالی داشتیم كه توافق همكاری‌های جامع بلندمدت بین دو كشور در آینده نزدیك به امضا خواهد رسید. روسای جمهور در اصل این موضوع و محورها و سازوكار و ساختار این توافق كه قرار است به عنوان نقشه راه بین دو كشور خودش را نشان دهد توافق كردند. در سایر موضوعات مورد علاقه ما بر مبنای منافع مشترك، بدون هیچ محدودیتی با نگاه به ضرورت توسعه همكاری‌ها با همسایگان از جمله همسایه شمالی روسیه اقدام كردیم. البته این روزها در فضای مجازی به دلیل تحركاتی كه وجود دارد، سعی می‌كنند حاشیه‌هایی برای این سفر ساخته شود. من برای اینكه گاهی اوقات حاشیه‌ها بر متن در كشور غلبه می‌كند در جمع شما دیپلمات‌ها و اندیشمندان توضیح بدهم كه دستاوردهای این سفر كاملا در راستای منافع ملی كشور است. بارها سعی كردیم توضیح دهیم هیچ اقدامی كه خدشه‌ای به تصمیم سیاسی و شعار پایدار جمهوری اسلامی ایران مبنی بر استقلال سیاسی كشور و نه شرقی و نه غربی وارد كند، انجام نشده است. ما به صراحت اعلام می‌كنیم كه در حوزه روابط خارجی هم با غرب و هم با شرق كار می‌كنیم ولی در حوزه استقلال سیاست نه شرقی نه غربی با قدرت در جای خودش و به درستی قرار دارد. درباره حاشیه‌های سفر آقای رییسی می‌گویند نحوه چیدمان میز و نحوه استقبال از رییس‌جمهور متفاوت از روسای جمهور دیگر بود. چند روز قبل از سفر به ما گفتند شرایط كرونایی در روسیه به‌شدت وخیم است. همان روز كه آنجا بودیم ۷۰۰ نفر آمار رسمی فوت‌شدگان كرونا در روسیه بود و ۳۴ هزار و خرده‌ای آمار مبتلایانی كه تست پی‌سی‌آر از آنها انجام شده بود. ما توافق كردیم به دلیل این محدودیت‌ها و شرایط كرونایی پروتكلها در نشستن و چیدمان كاملا رعایت و فاصله لازم حفظ شود. برای ما بسیار مهم است رییس‌جمهور ما در سفر خارجی و آن هم در این مرحله اخیر و به كشوری كه درگیر كرونا است همه پروتكلها به دقت رعایت شود. آقای پوتین برای استقبال از آیت‌الله رییسی از چند دقیقه قبل در كرملین در اتاق انتظار قدم می‌زد و منتظر بود، وقتی آقای رییسی آمد به شتاب به سمت آقای رییس‌جمهور آمد. به ما گفته بودند از ۲ ساعت تا ۵ ساعت پوتین آماده گفت‌وگو است و هر مقدار كه فضای گفت‌وگو اجازه دهد. از قبل گفته بودیم به دلیل طولانی بودن مذاكرات هیات ایرانی و شخص آقای رییس‌جمهور در اذان مغرب باید نمازشان را ادا كنند. ساعت 12: 5 كه آنجا اذان مغرب بود، آقای پوتین به آقای رییسی اشاره می‌كند كه اطلاع دارم وقت نماز شماست و منتظر شما می‌مانم. حدود ۹ تا ۱۰ دقیقه پوتین در همان اتاق می‌نشیند و منتظر می‌ماند تا آقای رییسی در اتاق مجاور نمازش را بخواند و برگردد.
درباره مذاكرات وین باید تصمیم سیاسی بگیریم وزیر خارجه به مذاكرات وین نیز اشاره كرد و گفت: در تمام مراحل مذاكرات تلاش كردیم یا در سطح سفرای كشورهای همسایه در تهران یا با سفر دستیاران سیاسی در وزارت خارجه و معاونان یا سفر بنده به كشورهای همسایه، آنها را در جریان آنچه بین ما و ۵ كشور می‌گذرد، قرار دهیم. مذاكرات ما به نقطه‌ای نزدیك می‌شود كه مذاكرات فنی ما در آینده نه چندان دور به حد اشباع می‌رسد و ما باید تصمیم سیاسی بگیریم. تا این جای كار رفتار سه كشور اروپایی در مذاكرات اینگونه بوده كه وقتی از تحریم صحبت می‌شود آن را به امریكا حواله می‌دهند و در موضوع هسته‌ای وقتی صحبت می‌شود می‌گویند حوزه نگرانی ماست و ما آماده‌‌ایم درباره همه جزییات هسته‌ای گفت‌وگو كنیم. امیرعبداللهیان در ادامه گفت: انتقاد ما از سه كشور اروپایی عضو برجام این است كه هیچ ابتكار جدید، رو به جلو و سازنده‌ای را در مذاكرات ارایه نداده‌اند، البته تلاش كردند در مذاكرات هفته‌های اخیر منطقی و با رفتاری سازنده حضور داشته باشند. حتی امروز فرانسه دیگر نقش پلیس بد را ایفا نمی‌كند. چین و روسیه سعی می‌كنند در مذاكرات1+4 نقش سازنده و مثبت ایفا كنند و همین اینكه گاهی اوقات در انتقال پیام‌های امریكا برای مذاكرات این دو كشور فعالیت خاص خودشان را دارند. برخی كشورهای همسایه ما در این موضوع - با نگاه به تسریع در رسیدن به توافق- سعی می‌كنند حامل پیام‌هایی از سوی امریكا به ایران باشند.
امریكا به دنبال مذاكره مستقیم است وزیر خارجه گفت: طرف امریكایی به صورت NonPaper پیشنهادات خودش را در موضوعات فنی به ایران ارایه داده است. ما امروز در نقطه‌ای قرار داریم كه باید نتیجه كار كمیته‌های سه‌گانه را در یك تعامل سیاسی با همه طرف‌ها مورد توجه قرار بدهیم و تصمیم بگیریم كه چه چیزی در مقابل چه چیزی اتفاق خواهد افتاد. طرف امریكایی از طرق مختلف پیام‌هایی را ارسال می‌كند كه خواهان سطحی از مذاكره مستقیم با ایران است. مذاكرات ما با 1+۴ است و مذاكرات غیرمستقیم با امریكا از طریق NonPaper و از طریق مورا و یكی دو كشور عضو برجام در وین است. گفت‌وگوهایی كه بعضا در برخی از كانال‌های مجازی منتشر می‌شود كه ایرانی‌ها در حال مذاكره مستقیم با امریكایی‌ها هستند به هیچ‌وجه صحت ندارد، ولی در عین حال اگر در روند مذاكرات به مرحله‌ای برسیم كه رسیدن به یك توافق خوب با تضمین بالا لازمه‌اش این باشد كه سطحی از گفت‌وگو را با امریكا داشته باشیم، آن را نادیده نخواهیم گرفت.